Ελλάδα και Τουρκία και η ΑΟΖ

 

Του Θεόδωρου Κ. Καρυώτη

Για περισσότερα από 30 χρόνια τώρα η Ελλάδα επιμένει μονότονα ότι η μοναδική της διαφορά με την Τουρκία, ήτοι η οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας του Αιγαίου, είναι νομικής φύσης. Όμως, εδώ και πάνω από 25 χρόνια η έννοια της υφαλοκρηπίδας έχει υπερκεραστεί απ’ αυτή της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ).

Από την ύπαρξη της νέας Σύμβασης του Διεθνούς Δίκαιου της Θάλασσας το 1982, κανένα κράτος στον κόσμο δεν έχει ζητήσει μόνο την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας από το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης, αλλά πάντα ζητά και την ταυτόχρονη οριοθέτηση της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης. Πράγματι, όλες οι αποφάσεις του Δικαστηρίου μέχρι σήμερα λαμβάνουν υπόψη την οριοθέτηση και των δύο ζωνών που πάντα συμπίπτουν.

Οι Τούρκοι, βέβαια, τρίβουν τα χέρια τους που ακούν για τόσα χρόνια τις ελληνικές κυβερνήσεις και όλα τα πολιτικά κόμματα να μιλάνε μόνο για την υφαλοκρηπίδα χωρίς να αναφέρονται στην ΑΟΖ. Ο λόγος, βέβαια, της μεγάλης χαράς των Τούρκων είναι ότι γνωρίζουν πως η Ελλάδα έχει πολλά να κερδίσει μετά την οριοθέτηση μιας ΑΟΖ στο Αιγαίο. Έτσι, οι μεν Τούρκοι κάνουν την… πάπια οι δε Έλληνες παπαγαλίζουν μονότονα το τροπάριο της υφαλοκρηπίδας!

Συμφωνία της Κύπρου με την Αίγυπτο.

Ο κύριος λόγος της ελληνοτουρκικής διαφοράς είναι η ύπαρξη πετρελαίου στο Αιγαίο, όμως οι ελληνικές κυβερνήσεις ουδέποτε ζήτησαν οριοθέτηση της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης στο Αιγαίο!

Τα πράγματα, όμως, άλλαξαν πριν από λίγο καιρό, όταν η Κύπρος αποφάσισε, πολύ σωστά, να συνάψει συμφωνία με την Αίγυπτο για την οριοθέτηση της ΑΟΖ των δύο κρατών και μετά να αρχίσει έρευνες για πετρέλαια στην κυπριακή ΑΟΖ. Η ελληνική κυβέρνηση εμφανίζεται να συμφωνεί και υποστηρίζει την κυπριακή θέση, τη στιγμή που έχει μεσάνυχτα για το τι σημαίνει Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη, μια και ποτέ δεν ασχολήθηκε με αυτή τη νέα έννοια του Δίκαιου της Θάλασσας. Όπως γνωρίζουμε, ο κύριος λόγος της ελληνοτουρκικής διαφοράς είναι η ύπαρξη πετρελαίου στο Αιγαίο, όμως οι ελληνικές κυβερνήσεις ουδέποτε ζήτησαν οριοθέτηση της ΑΟΖ στο Αιγαίο! Τώρα, η κυπριακή πρωτοβουλία φέρνει στο προσκήνιο όχι μόνο αυτή τη μεγάλη ελληνική παράλειψη, αλλά και σε πολύ δύσκολη θέση και την Τουρκία, η οποία, βέβαια, δεν επιθυμεί κάποιος να εγείρει θέμα ΑΟΖ που τόσο πολύ βλάπτει τα συμφέροντά της στη Μεσόγειο.

Η δημιουργία ΑΟΖ στις Ελληνικές θάλασσες δικαιολογείται για τους ακόλουθους λόγους:

Α. Υπάρχουν σήμερα 137 παράκτια κράτη που διαθέτουν ΑΟΖ. Η Σύμβαση του 1982 για το Δίκαιο της Θάλασσας αναφέρει ρητά στο Άρθρο 121, παράγραφος 2, ότι όλα τα νησιά και οι νησίδες, με εξαίρεση τους βράχους που δεν μπορούν να έχουν δική τους οικονομική ζώνη, διαθέτουν ΑΟΖ και ότι η ΑΟΖ ενός νησιού καθορίζεται με τον ίδιο ακριβώς τρόπο που καθορίζεται και για τις ηπειρωτικές περιοχές. Αυτό είναι το μεγάλο πλεονέκτημα της Ελλάδας έναντι της Τουρκίας, γιατί η Τουρκία δεν μπορεί να προβάλλει τα ίδια επιχειρήματα που χρησιμοποιεί για δεκαετίες τώρα για την υφαλοκρηπίδα των νησιών του Αιγαίου. Δηλαδή, ότι τα νησιά μας δεν διαθέτουν υφαλοκρηπίδα ή ότι βρίσκονται πάνω στην «υφαλοκρηπίδα» της Ανατολίας.

Β. Στις 10 Μαρτίου 1983 ο πρόεδρος των ΗΠΑ Ρόναλντ Ρέιγκαν υπέγραψε διακήρυξη βάσει της οποίας η Αμερική δημιούργησε ΑΟΖ 200 ν.μ. πέρα από τις ακτές της. H πράξη αυτή της Αμερικής ήταν πολύ χρήσιμη για την Ελλάδα, διότι η Αμερική διατήρησε, σύμφωνα με τη Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας, ΑΟΖ για όλα ανεξαιρέτως τα νησιά της. Έτσι, για την αμερικανική κυβέρνηση θα είναι πολύ δύσκολο να αρνηθεί στην Ελλάδα τη δημιουργία ελληνικής ΑΟΖ που δεν θα διαφέρει καθόλου από την αμερικανική ΑΟΖ. Ας σημειωθεί ότι Αμερική, που απέχει μόνο 90 μίλια από την Κούβα, δεν τόλμησε να πει ότι η Κούβα, επειδή είναι νησί, δεν διαθέτει ΑΟΖ, αλλά οριοθέτησε την ΑΟΖ ανάμεσα στα δύο κράτη χρησιμοποιώντας τη μέθοδο της «μέσης γραμμής», μέθοδο που τόσο απεχθάνονται οι Τούρκοι. Μάλιστα, η κυβέρνηση της Κούβας αποφάσισε πρόσφατα να αρχίσει έρευνες για πετρέλαια στη δική της ΑΟΖ, έρευνες που γίνονται σε απόσταση μόνο 45 μιλίων από τις ακτές της Φλόριδας.

Γ. Στα τέλη του 1986, η Τουρκία υιοθέτησε ΑΟΖ στη Μαύρη Θάλασσα και κατέληξε σε συμφωνία με την τότε Σοβιετική Ένωση για τις επικαλυπτόμενες περιοχές, χρησιμοποιώντας τη μέθοδο της «μέσης γραμμής». Αργότερα, η Τουρκία άρχισε συνομιλίες με τη Βουλγαρία και τη Ρουμανία για το ίδιο θέμα, που κατέληξαν σε συμφωνίες παρόμοιες του τύπου που είχε συνάψει με τους Σοβιετικούς. Ουδέποτε, βέβαια, η Τουρκία πρότεινε στην Ελλάδα και σε άλλα γειτονικά κράτη να κάνουν το ίδιο στη Μεσόγειο. Έτσι, η Μαύρη Θάλασσα, που αποτελεί «κλειστή ή ημίκλειστη θάλασσα», όπως και η Μεσόγειος, έχει εντελώς μοιραστεί από τα παράκτια κράτη αυτής της θάλασσας, χρησιμοποιώντας την οριοθέτηση της ΑΟΖ και όχι της υφαλοκρηπίδας. Αυτό, κατά την άποψή μου, αποτελεί τον πιο λανθασμένο χειρισμό της Τουρκίας, διότι δέχτηκε να οριοθετήσει τη θαλάσσια ζώνη της Μαύρης Θάλασσας με μια μέθοδο που δεν ίσχυε μέχρι το 1982, δηλαδή με τη μέθοδο της ΑΟΖ που πολέμησε τόσο πολύ κατά τη Διάσκεψη του ΟΗΕ. Η Τουρκία χρησιμοποίησε αυτή τη νέα θαλάσσια ζώνη, παρόλο που μέχρι σήμερα αρνείται να προσχωρήσει στη νέα Συνθήκη για το Δίκαιο της Θάλασσας που περιλαμβάνει και την ΑΟΖ. Πώς μπορεί η Τουρκία να αρνείται την οριοθέτηση της ΑΟΖ με την Ελλάδα, όταν ήδη υπάρχει το προηγούμενο της Μαύρης Θάλασσας;

Δ. Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει επίσης αποδεχτεί την ΑΟΖ και πολλά παράκτια κράτη-μέλη της έχουν υιοθετήσει ΑΟΖ 200 μιλίων. Έτσι, είναι απορίας άξιον γιατί όχι μόνο η ΕΕ δεν παρεμβαίνει υπενθυμίζοντας στην Τουρκία ότι όλα τα κράτη-μέλη της έχουν δικαίωμα να υιοθετήσουν ΑΟΖ στις παράκτιες περιοχές τους, αλλά και να υποχρεώσει όλα τα κράτη-μέλη της, που δεν έχουν ήδη ΑΟΖ, να προκηρύξουν τέτοια ΑΟΖ. Η Τουρκία, επίσης, γνωρίζει ότι η θέση της όσον αφορά στην ΑΟΖ είναι πολύ αδύναμη, γι’ αυτό και δεν εκστομίζει ποτέ αυτές τις τρεις λέξεις στις συνομιλίες της με όλες τις ελληνικές κυβερνήσεις από το 1974 μέχρι σήμερα. Το μεγάλο ερώτημα, βέβαια, είναι γιατί και η Ελλάδα αποφεύγει να αναφερθεί και να θέσει η ίδια, στο τραπέζι των συνομιλιών, τις τρεις αυτές λέξεις (Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη) που ανησυχούν τόσο πολύ την Τουρκία.

Οι μυστικές συνομιλίες.

Η μόνη πιθανή εξήγηση που μπορεί κανείς να δώσει είναι η ακόλουθη:

Στη δεκαετία του 1980, η Ελλάδα αποτάθηκε στην Τουρκία με κάποιες μυστικές συνομιλίες και της ζήτησε να φέρουν στο τραπέζι των συζητήσεων το θέμα της ΑΟΖ. Δυστυχώς, η τουρκική αντιπροσωπεία αντέδρασε έντονα, λέγοντας ότι το θέμα αυτό δεν μπορεί ποτέ να προστεθεί στην ατζέντα των διαπραγματεύσεων, διότι θίγονται μεγάλα συμφέροντά της στο Αιγαίο. Ζήτησε, μάλιστα, από την ελληνική πλευρά να μην επαναφέρει αυτό το θέμα ποτέ πια στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων κάτι που, εκ των πραγμάτων, φαίνεται ότι έγινε δεκτό από όλες τις ελληνικές κυβερνήσεις!

Τώρα, όμως, που η κυπριακή πρωτοβουλία φέρνει στο προσκήνιο την ξεχασμένη ΑΟΖ, η ελληνική κυβέρνηση δεν έχει δικαίωμα πλέον να αγνοεί τη ρύθμιση αυτή του Δίκαιου της Θάλασσας, που τόσο πολύ ευνοεί τη χώρα μας. Φαίνεται, όμως, ότι το υπουργείο Εξωτερικών έχει, έστω και καθυστερημένα, καταλάβει την αξία της ΑΟΖ και έχει ξεκινήσει συνομιλίες με τα κράτη στα νοτιοδυτικά σύνορα της Ελλάδας, δηλαδή την Αλβανία, την Ιταλία, την Αίγυπτο και τη Λιβύη για την οριοθέτηση της ΑΟΖ με τα κράτη αυτά.

Συμφωνίες και «σύννεφα».

Η πρώτη συμφωνία έγινε πρόσφατα με την Αλβανία (εκκρεμεί η επικύρωσή της, νομίζω, από την αλβανική Βουλή), χρησιμοποιώντας τη μέθοδο της «μέσης γραμμής», ο δε τρόπος της οριοθέτησης ονομάστηκε «θαλάσσιο όριο πολλαπλών χρήσεων». Είναι δύσκολο να καταλάβει κανείς γιατί χρησιμοποιήθηκε μια τέτοια ορολογία, ενώ θα μπορούσε να γίνει οριοθέτηση της ΑΟΖ των δύο κρατών. Επίσης, έχει σημασία το γεγονός ότι η Αλβανία έκανε αποδεκτή τη θέση της Ελλάδας ότι όλα τα νησιά στην περιοχή έχουν πλήρη δικαιώματα, όπως και οι ηπειρωτικές ακτές. Το μόνο που μένει είναι να υπάρξει και μια συμφωνία σ’ ένα τριεθνές σημείο όπου συνορεύουν η Ελλάδα, η Αλβανία και η Ιταλία.

Ήδη έχει αρχίσει να διαφαίνεται και κάποιο πρόβλημα με τη Λιβύη, διότι, ενώ η ελληνική πλευρά δέχεται να κλείσει ο κόλπος της Σύδρας και η οριοθέτηση της ΑΟΖ να αρχίσει από το σημείο εκείνο, η πλευρά των Λιβύων δεν θέλει να συμπεριλάβει στην οριοθέτηση κάποια μικρά ελληνικά νησιά νότια της Κρήτης.

Από την άλλη μεριά, δεν φαίνεται να υπάρχει πρόβλημα με την Ιταλία, διότι ήδη υφίσταται η οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας των δύο κρατών και επομένως μπορούν εύκολα να δηλώσουν ότι η ΑΟΖ τους συμπίπτει με αυτή της υφαλοκρηπίδας.

Ένα άλλο, τραγικό κατά την άποψή μου, λάθος που έκανε η Ελλάδα ήταν η πρόσφατη απόφασή της να αρχίσει συνομιλίες με την Αίγυπτο για την οριοθέτηση των θαλάσσιων ζωνών των δύο κρατών. Το τραγικό λάθος έγκειται στο γεγονός ότι η Ελλάδα άρχισε τις συνομιλίες της με την Αίγυπτο χωρίς να πάρει κάποια ρητή και σαφή διαβεβαίωση από αυτή ότι θα δοθούν πλήρη δικαιώματα στο Καστελόριζο. Τώρα που οι συνομιλίες έχουν προχωρήσει, φαίνεται ότι οι Αιγύπτιοι δεν θέλουν να δώσουν πλήρη δικαιώματα στο Καστελόριζο κι αυτό δημιουργεί τεράστιο πρόβλημα στην ελληνική πλευρά. Πρέπει, επιτέλους, οι Τούρκοι και οι Αιγύπτιοι να καταλάβουν ότι το Καστελόριζο δεν είναι μόνο ένα ελληνικό νησί αλλά και ένα νησί της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Τέλος, η Ελλάδα δέχτηκε άλλο ένα χαστούκι από τους Αιγυπτίους, όταν αυτοί ενημέρωσαν την ελληνική πλευρά ότι θα αρχίσουν συνομιλίες για οριοθέτηση θαλάσσιων ζωνών με την Τουρκία τη στιγμή που η Αίγυπτος δεν διαθέτει θαλάσσια σύνορα με την Τουρκία! Η Αίγυπτος θα μπορούσε να διαθέτει θαλάσσια σύνορα με την Τουρκία μόνο αν δεν αναγνωριστούν τα δικαιώματα του Καστελόριζου. Ο νοών νοήτω.

Η Αίγυπτος ενημέρωσε την ελληνική πλευρά ότι θα είχε συνομιλίες μαζί της στο Κάιρο στις 20 Ιουνίου του 2009 και αμέσως μετά στις 22 Ιουνίου 2009 με την τουρκική πλευρά! Η Ελλάδα, αντί να προβεί σε έντονη διαμαρτυρία γι’ αυτή την αιγυπτιακή θέση, που παραβιάζει ξεκάθαρα το Δίκαιο της Θάλασσας, πήγε στη συνάντηση στις 20 Ιουνίου γνωρίζοντας ότι δύο ημέρες αργότερα Αιγύπτιοι και Τούρκοι θα κάθονταν στο ίδιο τραπέζι.

Πριν από μερικά χρόνια, η κυπριακή πλευρά προσέγγισε την ελληνική κυβέρνηση και της ζήτησε να προχωρήσουν στην οριοθέτηση της ΑΟΖ των δύο κρατών, αλλά δυστυχώς η Ελλάδα δεν άδραξε μια τόσο μεγάλη ευκαιρία που θα δημιουργούσε και ένα προηγούμενο για το Καστελόριζο!

Απερισκεψία.

Η άρνηση της ελληνικής κυβέρνησης να οριοθετήσει τη δική της ΑΟΖ με αυτή της Κύπρου δεν αποτελεί μόνο πράξη δειλίας, αλλά και μεγάλης απερισκεψίας. Εύχεται κανείς η νέα κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ να διορθώσει σύντομα αυτό το λάθος. Κλειδί σ’ αυτή την οριοθέτηση είναι το Καστελόριζο, νησί το οποίο κατοικείται –όχι, ας πούμε, κάποια ακατοίκητη βραχονησίδα– και κατά συνέπεια κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει ότι διαθέτει ΑΟΖ. Εάν η Ελλάδα δεχτεί να προχωρήσει σε οριοθέτηση ΑΟΖ με την Αίγυπτο χωρίς τον υπολογισμό του Καστελόριζου, η εμφανής συνέπεια θα είναι η Ελλάδα να μην έχει θαλάσσια σύνορα με την Κύπρο!

Επομένως, σύντομα, η Ελλάδα θα πρέπει να προβεί στην ίδια ενέργεια στην οποία προέβησαν οι ΗΠΑ, η Ρωσία και οι περισσότερες χώρες της ΕΕ, δηλαδή να διακηρύξει την κυριαρχία της σε ΑΟΖ, με βάση το εθιμικό δίκαιο της θάλασσας, όπως αυτό εκφράζεται στη Σύμβαση του Δίκαιου της Θάλασσας. Φυσικά, μια τέτοια ΑΟΖ δεν θα διαθέτει μόνο η ηπειρωτική χώρα, αλλά και όλα τα ελληνικά νησιά. Χρησιμοποιώντας τις αρχές της ΑΟΖ, το μεγαλύτερο ποσοστό του Αιγαίου και οι φυσικοί του πόροι θα ανήκουν στην Ελλάδα και με αυτό τον τρόπο δεν θα χρειαστεί ούτε να γίνει κάποια επέκταση των χωρικών μας υδάτων ούτε να συζητάμε με τους Τούρκους αν τα νησιά μας έχουν υφαλοκρηπίδα ή όχι.

* Ο Θεόδωρος Κ. Καρυώτης είναι Καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας. Υπήρξε μέλος της ελληνικής αντιπροσωπείας στη Διάσκεψη του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας και επιμελήθηκε το βιβλίο Greece and the Law of the Sea.

 

 

 

http://nationalpride.wordpress.com