Ψύχραιμο, αποστασιοποιημένο, καλογραμμένο, κατατοπιστικό και ειλικρινές,
δίδει το πιο αντικειμενικο πορτραίτο του Κ. Παπούλια, απ΄ όσα γνωρίζω...
Ησαΐας Κωνσταντινίδης
Κάρολος Παπούλιας... Απεβίωσε στις 26 Δεκεμβρίου 2021, σε ηλικία 92 ετών. Υπήρξε πρόεδρος της Δημοκρατίας στα χρόνια της Κρίσης (2005-2015), βουλευτής από το 1977 έως το 2004 και επί πολλά χρόνια υπουργός εξωτερικών της Ελλάδας ως ο πλέον έμπιστος του Ανδρέα Παπανδρέου στα χρόνια κυριαρχίας του τελευταίου. Αν και ήταν πάντοτε ολιγόλογος, σχεδόν μειλίχιος και σίγουρα κρυψίνους, εν τούτοις το όνομα και η παρουσία του συνδυάστηκαν με τα πλέον κεντρικά γεγονότα στην εποχή της ελληνικής Μεταπολίτευσης, μετά το 1974. Κι αυτό δεν είναι καθόλου τυχαίο.
Γένεσις... Ο Κάρολος Παπούλιας απέκρυβε σχεδόν επιμελώς την καταγωγή της οικογένειάς του, τις ρίζες του. Υπήρχε από παλιά η φήμη ότι -προερχόμενος ο ίδιος από την περιοχή των σημερινών ελληνοαλβανικών συνόρων- πρόγονός του ήταν ο φοβερός και αιμοβόρος Τουρκαλβανός δερβέναγας, τρόμος των κατοίκων της Δυτικής Ελλάδας, Ταχίρ Παπούλια· εκείνος ο παλιός Παπούλια, μαζί με τον επίσης Τουρκαλβανό Νούρκα Ζέβρανι, διακρίθηκαν στην περίφημη μάχη του Βραχωρίου (τέλη Μαΐου του 1821), όταν οι Έλληνες προσπάθησαν να απελευθερώσουν το Αγρίνιο. Στη θρυλική “Χρονογραφία της Ηπείρου” του Π. Αραβαντινού, η οποία εξεδόθη το 1856 και όπου εξιστορούνται τα συμβάντα σε Ελλάδα και Αλβανία από το 1821 έως το 1854, αναγράφονται ακόμη τα εξής: “...Την 3η δε του μηνός Μαΐου [1821] Σουλιωτικόν σώμα, συμπλακέν στη Λάμαρη (Ηπείρου) μετά του τότε (Οθωμανού) διοικητή της Πρέβεζας Ταχίρ Παπούλια, τον οποίον κατεδίωξε μέχρι τη Πρέβεζα. Όταν δε, αυτός [ο Ταχίρ Παπούλια] επετόλμησε να βγει από τη Πρέβεζα, για να εκδικηθεί τους Σουλιώτες, τους συνάντησε γύρω από το χωριό του Κάντζα, στο οποίο έγιναν πολύωρες μάχες, στο τέλος των οποίων νικάται και συλλαμβάνεται αιχμάλωτος ο αναφερθείς Παπούλιας, μετά τετρακοσίων περίπου στρατιωτών Αλβανών και Τσάμιδων. Τους αιχμαλώτους εκείνους, οι νικητές [Σουλιώτες] τους οδήγησαν στο Σούλι, όπου τους χρησιμοποίησαν σε εργασίες στα γύρω χωράφια και για να σπέρνουν, σαν αντάλλαγμα της τροφής που τους χορηγούσαν”. Πάντως, ο Κάρολος Παπούλιας ουδέποτε διέψευσε αυτή τη φήμη, αλλά και ποτέ δεν αποδείχτηκε ότι όντως υπήρξε δισέγγονος του πολέμιου των Ελλήνων, Ταχίρ Παπούλια.
Η γερμανική σύνδεση... Πολύ νέος ο Κάρολος Παπούλιας πήγε στην (τότε Δυτική) Γερμανία, όπου και σπούδασε, λαμβάνοντας μάλιστα και διδακτορικό δίπλωμα από το Πανεπιστήμιο της Κολωνίας· θέμα της διδακτορικής του διατριβής στη Νομική Σχολή του ως άνω Πανεπιστημίου: “Η κτήση και η απώλεια της Νομής κατά το ελληνικό και γερμανικό δίκαιο”. Παρέμεινε επί σειρά πολλών ετών στη Γερμανία, αναπτύσσοντας σχέσεις με το γερμανικό Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα. Υπήρξε συνεργάτης του Ινστιτούτου Νοτιοανατολικής Ευρώπης, που εδρεύει στο Μόναχο και ασχολείται με τα βαλκανικά θέματα, ενώ η σύζυγός του ήταν στη συντακτική επιτροπή της γερμανικής επιθεώρησης “Σοσιαλιστική Πορεία”, που επί επταετούς δικτατορίας στην Ελλάδα ασκούσε έντονη κριτική κατά του στρατιωτικού καθεστώτος των Αθηνών. Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός, ότι αν και ο ίδιος επέστρεψε στην Ελλάδα το 1974, με την αποκατάσταση της δημοκρατίας, εν τούτοις η σύζυγός του και οι τρεις κόρες που απέκτησε δεν τον ακολούθησαν και παρέμειναν μόνιμα επί γερμανικού εδάφους.
ΠΑΚ και ΠΑΣΟΚ. Σε ρεπορτάζ της εφημερίδας “Τα Νέα” (14 Δεκεμβρίου 2004), διαβάζουμε αυτά που ελάχιστοι στην Ελλάδα γνωρίζουν. Ότι δηλ. ο Κάρολος Παπούλιας υπήρξε στη Δυτ. Γερμανία τα χρόνια 1967-1974 εκ των επικεφαλών της αντιστασιακής οργάνωσης “Σοσιαλιστική Δημοκρατική Ένωση”, η οποία εξέφραζε θέσεις υπέρ του Κινέζου κομμουνιστή ηγέτη Μάο Τσε-Τουνγκ! Και μόνο αργότερα άρχισε να συνεργάζεται με το επίσης αντιστασιακό ΠΑΚ [Πανελλήνιο Απελευθερωτικό Κίνημα], υπό τον Ανδρέα Παπανδρέου, το οποίο μάλιστα έστειλε τον Παπούλια -μαζί με τον Σήφη Βαλυράκη και μερικούς άλλους- σε στρατόπεδα εκπαίδευσης Παλαιστίνιων μαχητών “Φενταγίν” στην κοιλάδα Μπεκάα του ανατολικού Λιβάνου, προκειμένου να δουν από κοντά τις μεθόδους του ανταρτοπολέμου. Συμπτώσεις: 1) Παρόμοιες θέσεις υπέρ του Μάο εξέφρασε μετά το 1974 η γνωστή ένοπλη ομάδα της Αριστεράς “17 Νοέμβρη”· 2) Το ΠΑΚ επίσης υιοθέτησε την πλατφόρμα της ένοπλης πάλης, με φρασεολογία όμοια με εκείνη της Σοσιαλιστικής Δημοκρατικής Ένωσης (οργάνωσης του Παπούλια), αλλά και της “17 Νοέμβρη”· 3) Ο Μάο Τσε-Τουνγκ συνέγραψε ένα εγχειρίδιο ένοπλου αγώνα, με τίτλο “Περί ανταρτοπολέμου”, το οποίο -από κοινού με την “Κατήχηση του επαναστάτη” του Σεργκέι Νετσάγιεφ και το “Εγχειρίδιο του αντάρτη των πόλεων” του Κάρλος Μαριγκέλλα- θεωρείται κλασικό για τις σύγχρονες τρομοκρατικές οργανώσεις. Τελικά, το ένοπλο ΠΑΚ μετεξελίχθηκε σε ΠΑΣΟΚ [Πανελλήνιο Σοσιαλιστικό Κίνημα], με την ιδρυτική διακήρυξη της 3ης του Σεπτέμβρη 1974, το οποίο όσο ζούσε ο Ανδρέας Παπανδρέου (και υπό την επίδραση του μεγάλου του φίλου και συμβούλου, Μιχάλη Ράπτη ή Pablo) θεωρούσε απαραίτητη την ύπαρξη μυστικού στρατιωτικού μηχανισμού, παράλληλου προς το νόμιμο πολιτικό κόμμα, έτσι ώστε να υποστηρίζεται με ενέργειες δράσης η γενική κατεύθυνση του “Κινήματος”.
Είναι ίσως παράξενο, ή και απίστευτο για πολλούς, αλλά με τον Παπούλια συνδέθηκαν διαχρονικά οι πιο κρίσιμες αποφάσεις της σύγχρονης πολιτικής ιστορίας της χώρας, ειδικά δε κρίθηκε η θέση του ελληνικού έθνους στις πλέον κομβικές στιγμές της εξωτερικής πολιτικής της Ελλάδας. Άλλωστε ο Παπούλιας συμμετείχε σε όλες απολύτως τις κυβερνήσεις του Αν. Παπανδρέου, τόσο την πρώτη οκταετία του ΠΑΣΟΚ (1981-1989) όσο και την περίοδο 1993-1996 ολικής επαναφοράς του Ανδρέα στα πράγματα. Χρημάτισε κατά σειρά: υφυπουργός εξωτερικών αρχικά και στη συνέχεια αναπληρωτής υπουργός εξωτερικών την τετραετία 1981-1985, για να αναβαθμιστεί σε υπουργό εξωτερικών το καλοκαίρι του 1985, παραμένοντας σ' αυτό το αξίωμα έως το καλοκαίρι του 1989. Στην ίδια θέση επανήλθε το φθινόπωρο του 1993, μέχρι την παραίτηση του Αν. Παπανδρέου για λόγους υγείας στις αρχές του 1996. Ενδιάμεσα είχε κάνει για ένα φεγγάρι και αναπληρωτής υπουργός εθνικής άμυνας στην οικουμενική κυβέρνηση του Ξενοφώντα Ζολώτα, την περίοδο 1989-1990. Μετά το πολιτικό τέλος του Παπανδρέου, ο διάδοχός του Κώστας Σημίτης δεν χρησιμοποίησε ποτέ στις κυβερνήσεις του της οκταετίας 1996-2004 τον Κάρολο Παπούλια, επειδή ο τελευταίος θεωρείτο “δεξί χέρι” του αρχιεχθρού του Σημίτη ιδρυτή του ΠΑΣΟΚ. Παρ' όλη την αντιπάθεια όμως του κύκλου των σημιτικών “εκσυγχρονιστών” προς το πρόσωπό του, ο Παπούλιας κατάφερε να επανεκλεγεί βουλευτής τόσο στις εκλογές του 1996 όσο και σε εκείνες του 2000. Δεν τα κατάφερε όμως στις εκλογές του 2004 (με αρχηγό του ΠΑΣΟΚ πλέον τον Γιώργο Παπανδρέου) και αποχώρησε από την ενεργό πολιτική.
Στο υπουργείο εξωτερικών (προτού προαχθεί σε πρώτο τη τάξει υπουργό), με υπουργό τότε τον Γιάννη Χαραλαμπόπουλο, ο Παπούλιας βίωσε από κοντά όλες τις μεγάλες κρίσεις της πρώτης πασοκικής τετραετίας. Πράγματι, το ΠΑΣΟΚ τότε αποπειράθηκε να υποσκάψει τους παραδοσιακούς δεσμούς της Ελλάδας με τη Δύση, εκμεταλλευόμενο γι' αυτό τον σκοπό μια σειρά από διεθνείς και τοπικές δραματικές εξελίξεις. Στην πολωνική κρίση (τέλη του 1981), με τον στρατιωτικό νόμο που κήρυξε ο κομμουνιστής δικτάτορας στρατηγός Γιαρουζέλσκι, η Ελλάδα πήρε θέση υπέρ του κομμουνιστικού καθεστώτος και κατά της αντιστασιακής “Αλληλεγγύης” που φυλακίστηκε, εξαγριώνοντας τους Ευρωπαίους και Αμερικανούς συμμάχους της. Στον πόλεμο του Λιβάνου (μέσα του 1982) η ελληνική κυβέρνηση περιέθαλψε τους Παλαιστίνιους μαχητές του Αραφάτ, που οι Δυτικοί χαρακτήριζαν ως “τρομοκράτες”, δημιουργώντας ερωτηματικά γύρω από τις σχέσεις ΠΑΣΟΚ και διεθνούς αντιϊμπεριαλιστικού αγώνα. Όταν συνέβη η κατάρριψη του νοτιοκορεατικού επιβατικού αεροπλάνου τύπου Μπόινγκ 747 (Τζάμπο), την 1η Σεπτεμβρίου 1983, από ένα σοβιετικό μαχητικό αεροσκάφος Μινγκ, η Ελλάδα μπλόκαρε ψήφισμα της ΕΟΚ που καταδίκαζε τη Σοβιετική Ένωση, με τη Δύση να μιλά ανοιχτά πλέον για φιλοσοβιετική ελληνική πολιτική. Ενώ και η συνάντηση της Ελούντας στην Κρήτη ανάμεσα στον Γάλλο πρόεδρο Φρανσουά Μιτεράν και τον ηγέτη της Λιβύης Μουαμάρ Καντάφι (Οκτώβριος 1984), με διαμεσολάβηση της κυβέρνησης Παπανδρέου, προκειμένου να τα βρουν οι δύο πλευρές που είχαν ξεκινήσει εχθροπραξίες μεταξύ τους στο Τσαντ, δεν άρεσε καθόλου στους Αμερικανούς οι οποίοι θεωρούσαν τον εμπνευστή της λιβυκής “Τζαμαχίρια” ως χρηματοδότη τρομοκρατικών οργανώσεων. Περιέργως, σε όλα αυτά δεν αντέδρασε -ενώ θα μπορούσε βάσει του τότε ισχύοντος Συντάγματος- ο πρόεδρος της Δημοκρατίας Κωνσταντίνος Καραμανλής, αρχιτέκτονας του δόγματος “Ανήκομεν εις την Δύσιν”, υποβοηθώντας έμμεσα τον αντιδυτικό προσανατολισμό των πρώτων κυβερνήσεων του Αν. Παπανδρέου.
Δεν προσέχθηκε όμως τότε ιδιαίτερα ότι σε σημεία-κλειδιά της εξωτερικής πολιτικής οι κυβερνήσεις του Αν. Παπανδρέου της πρώτης τετραετίας ικανοποίησαν τους Δυτικούς, κυρίως δε τους Αμερικανούς. Το κυβερνών ΠΑΣΟΚ ποτέ δεν πραγματοποίησε δημοψήφισμα για την έξοδο της Ελλάδας από την ΕΟΚ, όπως είχε υποσχεθεί προεκλογικά, ενώ δεν αποχώρησε από το ΝΑΤΟ, το οποίο μέχρι το 1981 κατηγορούσε· κι όσο για τις αμερικανικές βάσεις που έλεγε ότι θα διώξει από τη χώρα, τελικά τις κράτησε με την ελληνοαμερικανική συμφωνία του 1983 (που έκτοτε ανανεώνεται συνεχώς απ' όλες ανεξαιρέτως τις ελληνικές κυβερνήσεις). Όταν, δε, έγινε η ανακήρυξη του ψευδοκράτους στη Βόρεια Κύπρο από τον Ραούφ Ντενκτάς, στις 15 Νοεμβρίου 1983, η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ αντέδρασε πολύ χλιαρά και δεν διέσπασε την ανατολική πτέρυγα του ΝΑΤΟ (Ελλάδα-Τουρκία) προς μεγάλη χαρά των ΗΠΑ...
Μετά τις εκλογές του Ιουνίου 1985, με τη θριαμβευτική επανεκλογή του ΠΑΣΟΚ στην κυβέρνηση, ο Ανδρέας Παπανδρέου άλλαξε ξαφνικά προσανατολισμό στην εξωτερική του πολιτική. Κεντρικό σταθμό γι' αυτή την αλλαγή στάσης αποτέλεσε η αιματηρή αεροπειρατεία της πτήσης της TWA, που έλαβε χώρα μόλις λίγα εικοσιτετράωρα μετά τις εκλογές· Άραβες σιίτες μουσουλμάνοι κατέλαβαν το επιβατικό αεροπλάνο που εκτελούσε το δρομολόγιο Αθήνα-Ρώμη, λίγο μετά την απογείωσή του από το αεροδρόμιο του Ελληνικού, και η ελληνική κυβέρνηση ήρθε σε συμφωνία με τους αεροπειρατές, εξοργίζοντας τη συντηρητική εξουσία του Ρόναλντ Ρέιγκαν στην Ουάσιγκτον. Αποτέλεσμα: να βγάλουν οι Αμερικανοί την περιβόητη ταξιδιωτική οδηγία τους, προειδοποιώντας τους πολίτες τους να αποφεύγουν τα ταξίδια στην Ελλάδα και προκαλώντας ζημίες στον ελληνικό τουρισμό. Τότε, ο Αν. Παπανδρέου αποφάσισε τη φιλοαμερικανική στροφή, αναβιβάζοντας τον Κάρολο Παπούλια σε υπουργό εξωτερικών.
Το γενικότερο διεθνές κλίμα του 1985 ευνοούσε τη στροφή του κυβερνητικού ΠΑΣΟΚ προς τη Δύση. Λίγες εβδομάδες πιο πριν, την ηγεσία στη Μόσχα είχε αναλάβει ο μεταρρυθμιστής Μιχαήλ Γκορμπατσόφ, μοιραίο πρόσωπο που τελικά παρέδωσε τη χώρα του στους Αμερικανούς. Επίσης, με τη συνταγματική αναθεώρηση που προώθησε την ίδια περίοδο το ΠΑΣΟΚ (διώχνοντας από την προεδρία της Δημοκρατίας τον Καραμανλή που διαφωνούσε με την εν λόγω αναθεώρηση), όλες οι εξουσίες συγκεντρώθηκαν στα χέρια του πρωθυπουργού, κάτι που βοηθούσε τον Παπανδρέου στα νέα του σχέδια. Η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ υπέγραψε την Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη, η οποία ενοποιούσε πολιτικά την ΕΟΚ βάζοντας τα θεμέλια για την Ευρωπαϊκή Ένωση, και τελικά το ΠΑΣΟΚ προσχώρησε στο Ευρωπαϊκό Σοσιαλιστικό Κόμμα, δηλαδή στην ευρωπαϊκή σοσιαλδημοκρατία, εγκαταλείποντας τον Τρίτο Δρόμο των Αδεσμεύτων που ως τότε υποστήριζε. Όλες οι παραπάνω μεγάλες αποφάσεις είχαν (και) τη σύμφωνη γνώμη και υπογραφή του Κάρολου Παπούλια.
Πράγματι, ο ήρεμος και μυστικοπαθής Παπούλιας πήρε πάνω του την πραγμάτωση της νέας εξωτερικής πολιτικής του ΠΑΣΟΚ. Με τη βοήθεια του Αμερικανού πρέσβη στην Αθήνα, Ρόμπερτ Κίλι, προσωπικού φίλου του Αν. Παπανδρέου, ο Παπούλιας ήρθε σε συνεννόηση με τον ομόλογό του των ΗΠΑ, Τζορτζ Σουλτς, και έτσι οι κυβερνήσεις Παπανδρέου και Ρέιγκαν ακολούθησαν έκτοτε την περίφημη πολιτική των “ήρεμων νερών”. Η Ελλάδα έπαυσε απότομα τις ενέργειες υπέρ των Σοβιετικών και του Τρίτου Κόσμου που την χαρακτήριζαν κατά την πρώτη κυβερνητική τετραετία του Παπανδρέου, οι δε ΗΠΑ έβγαλαν την Ελλάδα από τον κατάλογο των εχθρικών χωρών και δεν αντέδρασαν ούτε όταν η έξαλλη με την αλλαγή στάσης του ΠΑΣΟΚ “17 Νοέμβρη” χτυπούσε συνεχώς αμερικανικούς στόχους. Από εκεί και μετά, ο αντιαμερικανισμός των Ελλήνων (που αποκορυφώθηκε την περίοδο 1974-1985 εξαιτίας της αμερικανικής υποστήριξης προς τη χούντα του Παπαδόπουλου και προς την τουρκική εισβολή στην Κύπρο) ατόνησε.
Τον Μάρτιο του 1987 τύμπανα πολέμου ακούστηκαν στο Αιγαίο, όταν τουρκικό ερευνητικό σκάφος εισέβαλε στα ελληνικά χωρικά ύδατα. Τότε οι Παπανδρέου και Παπούλιας προέβησαν σε δύο κινήσεις-ματ, προκειμένου να πιέσουν τους Αμερικανούς να λάβουν θέση υπέρ των ελληνικών συμφερόντων: α) ανακοινώθηκε το κλείσιμο της αμερικανικής βάσης τηλεπικοινωνιών στη Νέα Μάκρη Αττικής, ως προληπτικό μέτρο και βάσει της ελληνοαμερικανικής συμφωνίας του 1983, επειδή η Ελλάδα φοβήθηκε ότι μέσω της εν λόγω στρατιωτικής εγκατάστασης θα μπορούσαν να βραχυκυκλωθούν τα ελληνικά ραντάρ σε περίπτωση πολέμου· β) ο Παπούλιας ταξίδεψε αιφνιδίως στη βουλγαρική πρωτεύουσα Σόφια, όπου συναντήθηκε με την ηγεσία της χώρας αυτής (μέλους του Συμφώνου της Βαρσοβίας) και συμφωνήθηκε με τον Βούλγαρο ηγέτη Τόντορ Ζίβκοφ κοινή αμυντική σύμπραξη των δύο χωρών κατά της Τουρκίας. Η ελληνική διπλή μπλόφα πέτυχε και οι Αμερικανοί όντως ανάγκασαν την Τουρκία να αποσύρει το πλοίο “Σισμίκ” από το Αιγαίο.
Αμέσως μετά, ο Κάρολος Παπούλιας άρχισε να κλείνει ένα-ένα όλα τα ανοιχτά εθνικά θέματα του ελληνισμού. Στις 28 Αυγούστου 1987, τελείως αιφνιδιαστικά, η ελληνική κυβέρνηση ανακοίνωσε τη μονομερή άρση της εμπόλεμης κατάστασης με την Αλβανία. Η εμπόλεμη αυτή κατάσταση κρατούσε από το 1940, όταν η Αλβανία -που πάντως ήταν τότε κατεχόμενη από τους Ιταλούς- αναγκάστηκε να κηρύξει τον πόλεμο στην Ελλάδα. Το εμπόλεμο καθεστώς ανάμεσα στις δύο χώρες δεν ήρθη ποτέ, λόγω του ότι οι Έλληνες το συνέδεσαν με την τύχη της περιοχής της Βορείου Ηπείρου (τα ελληνικά χωριά της Νότιας Αλβανίας), η οποία δεν αποδόθηκε στη νικήτρια του Β΄ παγκοσμίου πολέμου Ελλάδα εξαιτίας του βέτο που έθεσε ο Σοβιετικός ηγέτης Στάλιν στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ το 1946. Είναι χαρακτηριστικό ότι στην απόφασή τους αυτή οι Παπανδρέου-Παπούλιας βρήκαν πολύτιμο αρωγό την -εξίσου αιφνίδια- απόφαση της χουντικής κυβέρνησης Παπαδόπουλου, το 1971, η οποία αποκατέστησε διπλωματικά τις ελληνοαλβανικές σχέσεις. Όμως η αλβανική πλευρά δεν πραγματοποίησε άρση του εμπολέμου, όπως έπραξε η Ελλάδα, φοβούμενη ότι στο μέλλον κάποια ελληνική κυβέρνηση θα μπορούσε να διεκδικήσει τα βορειοηπειρωτικά εδάφη. Τελικά, μόλις το 1996 υπογράφηκε Σύμφωνο Φιλίας μεταξύ των δύο χωρών, κι έτσι η εμπόλεμη κατάσταση σταμάτησε να ισχύει. Προηγουμένως, το 1994, ο ελληνισμός της Βορείου Ηπείρου ξεσηκώθηκε για ένωση με την Ελλάδα, ή έστω αυτονομία του στο πλαίσιο του αλβανικού κράτους, αλλά ο (υπουργός εξωτερικών πάλι) Παπούλιας κατέπνιξε τις ενέργειες του ΜΑΒΗ [Μέτωπο Απελευθέρωσης Β. Ηπείρου] και απαγόρευσε τη χρήση του όρου “Βόρεια Ήπειρος” από τις επίσημες ελληνικές Αρχές. Η προσέγγιση Ελλάδας-Αλβανίας, για την οποία τόσο εργάστηκε ο Παπούλιας, ευχαρίστησε πολύ τους Ευρωπαίους και τους Αμερικανούς, διότι τους βοήθησε να διεισδύσουν στην “παρθένα” πρώην κομμουνιστική χώρα...
Ακολούθησε, τον Ιανουάριο του 1988, η ελληνοτουρκική συμφωνία στο Νταβός της Ελβετίας, μεταξύ των πρωθυπουργών των δύο χωρών Αν. Παπανδρέου και Τουργκούτ Οζάλ, με την οποία “θάφτηκε” το Κυπριακό ζήτημα. Θόρυβος ξεσηκώθηκε τότε στην Ελλάδα, με την αξιωματική αντιπολίτευση της Νέας Δημοκρατίας του (φανατικού τουρκόφιλου) Μητσοτάκη να... ωρύεται δήθεν υπέρ των Κυπρίων αδελφών, ενώ τελικά ο Παπανδρέου αναγκάστηκε να πει υποκριτικά από το βήμα της Βουλής τη λατινική φράση “mea culpa” (“λάθος μου”). Όμως η πολιτική του ΠΑΣΟΚ -όπως και των κυβερνήσεων Μητσοτάκη αργότερα- στο Κυπριακό δεν άλλαξε: το όραμα της Ένωσης της μεγαλονήσου με την Ελλάδα έληξε οριστικά και το Κυπριακό πρόβλημα από θέμα κατοχής εδαφών ανεξάρτητου κράτους μετατράπηκε σε απόπειρα επιβολής συνομοσπονδίας στην Κύπρο μέσω αρχικά του σχεδίου Γκάλι και, εν τέλει, του σχεδίου Ανάν που οι Ελληνοκύπριοι απέρριψαν. Η τουρκική παρουσία στο νησί παγιώθηκε και το ψευδοκράτος υφίσταται με τη σιωπηρή ανοχή της διεθνούς κοινότητας.
Στις 27 Μαΐου 1988 υπογράφηκε από τον Παπούλια και τον Τούρκο υπουργό εξωτερικών (και μετέπειτα πρωθυπουργό) Μεσούτ Γιλμάζ η συμφωνία της Βουλιαγμένης, γνωστή και ως “Μνημόνιο Παπούλια-Γιλμάζ”. Πρόκειται για κοινό ανακοινωθέν, διά του οποίου τέθηκαν “μέτρα οικοδόμησης εμπιστοσύνης” ανάμεσα στις δύο χώρες, υπό αμερικανική κηδεμονία, και ουσιαστικά επρόκειτο για προσπάθεια κλεισίματος των ελληνοτουρκικών διαφορών στο Αιγαίο. Οι δύο πλευρές συμφώνησαν να απέχουν από στρατιωτικές δραστηριότητες στα διεθνή ύδατα και τον διεθνή εναέριο χώρο του Αιγαίου κατά τους θερινούς (τουριστικούς) μήνες, προς όφελος -υποτίθεται- των εθνικών τους οικονομιών. Πάνω σ' αυτό το Μνημόνιο στηρίχτηκε μερικά χρόνια αργότερα (Ιούλιος 1997) η συμφωνία της Μαδρίτης, με την οποία η Ελλάδα αναγνώριζε πλέον και επίσημα τις ελληνοτουρκικές διαφορές στο Αιγαίο, κι ενώ έως τότε η ελληνική θέση έκανε λόγο όχι για διαφορές, αλλά για τουρκικές διεκδικήσεις...
Όταν το ΠΑΣΟΚ επανήλθε στην εξουσία το 1993 (με πατριωτικές κορώνες υπέρ της ελληνικότητας της Μακεδονίας) το δίδυμο Παπανδρέου-Παπούλια άρχισε να κλείνει σταδιακά και το εναπομείναν εθνικό θέμα που εν τω μεταξύ είχε ξεσπάσει: το Μακεδονικό ζήτημα. Αρχικά, τον Φεβρουάριο του 1994, η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ επέβαλλε εμπάργκο στο κράτος των Σκοπίων, τάχα για να πιέσει τον τότε ηγέτη του, Κίρο Γκλιγκόροφ, να αποδεχτεί τις ελληνικές απόψεις. Όμως τον Σεπτέμβριο του 1995, έπειτα από αμερικανική πρωτοβουλία της κυβέρνησης του Μπιλ Κλίντον, οι δύο αντιμαχόμενες πλευρές υπέγραψαν στη Νέα Υόρκη τη λεγόμενη Ενδιάμεση Συμφωνία. Η Ελλάδα ήρε το εμπάργκο, ενώ τα Σκόπια αντικατέστησαν τον αρχαίο ελληνικό ήλιο της Βεργίνας από τη σημαία τους με ένα παραπλήσιο σύμβολο· επρόκειτο φυσικά για εμπαιγμό, τον οποίο έστησαν οι ΗΠΑ, ώστε να κατορθώσουν να μετατρέψουν την επικράτεια των Σκοπίων σε τεράστια αμερικανική βάση. Με την εν λόγω συμφωνία η Ελλάδα για πρώτη φορά αναγνώρισε στα Σκόπια -έστω με έμμεσο τρόπο- το δικαίωμά τους να κάνουν χρήση του όρου “Μακεδονία”, διότι το νεότευκτο κρατίδιο αναγνωριζόταν πλέον ως “Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας”. Πολλά χρόνια μετά, με τη συμφωνία των Πρεσπών (Ιούνιος 2018), η αριστερή κυβέρνηση του Αλέξη Τσίπρα μετεξέλιξε τη συμφωνία του 1995 και το κράτος αυτό ονομάστηκε πλέον “Βόρεια Μακεδονία”. Η εξέλιξη, λοιπόν, των ελληνοσκοπιανών σχέσεων, ανάμεσα στο 1995 και το 2018, εξυπηρέτησε τα πάγια αμερικανικά συμφέροντα, αφού πλέον η Ουάσιγκτον ελέγχει στρατιωτικά και τις δύο χώρες.
Την περίοδο εκείνη, στα μέσα της δεκαετίας του 1990, στην Ελλάδα είχε ξεσπάσει το σκάνδαλο με τη νέα κατοικία -το αποκαλούμενο “ροζ σπίτι”- του Ανδρέα Παπανδρέου και της συζύγου του, Δήμητρας, στην Εκάλη. Επρόκειτο για μία πολυτελέστατη βίλα 532 τετραγωνικών μέτρων σε έκταση 3,7 στρεμμάτων, με το συνολικό οικόπεδο να κοστίζει συνολικά γύρω στα 170 εκατομμύρια δραχμές. Πού βρήκε αυτά τα χρήματα ο πρωθυπουργός Παπανδρέου; Η κυβέρνηση δικαιολογήθηκε, ότι... τα δανείστηκε από φίλους του, μεταξύ των οποίων πήρε ως δανεικά και 10 εκατομμύρια δραχμές από τον υπουργό του επί των εξωτερικών, Κάρολο Παπούλια! Ήταν τότε που ο επί σειρά ετών υπουργός και μεγαλοστέλεχος του ΠΑΣΟΚ, Ευάγγελος Γιαννόπουλος, εκστόμισε την περίφημη φράση: “Ε, όχι και να πέσει η κυβέρνηση για ένα κωλόσπιτο”! Σημειώνεται πως εκείνη την εποχή ο Παπούλιας ανήκε στο πολύ στενό περιβάλλον του Ανδρέα Παπανδρέου, στην τελευταία φάση της ζωής αυτού και λίγο πριν εισαχθεί επειγόντως σε ημιθανή κατάσταση στο Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο, μαζί με τη Δήμητρα Λιάνη-Παπανδρέου, τον εξάδελφό της Γιώργο Λιάνη (τότε υφυπουργό αθλητισμού), τη γνωστή δημοσιογράφο Έλλη Στάη και τον σύντροφό της Διονύση Λιβανό (πρώην βουλευτή της ΝΔ και μετέπειτα ευρωβουλευτή του ΠΑΣΟΚ, αλλά και ανιψιό του παλιού πρωθυπουργού Παναγιώτη Κανελλόπουλου), τον “μάγο” Μάνο Θωμαδάκη, τις φίλες της Δήμητρας, Βούλα Τουρλουμούση-Κοτοπούλη και Ρούλα Βλαχοπούλου, και άλλους...
Ο Κάρολος Παπούλιας, συνοπτικά, ανήκε στο αποκαλούμενο “πατριωτικό ΠΑΣΟΚ”. Γι' αυτό και δεν είχε καθόλου καλές σχέσεις ούτε με τον Κώστα Σημίτη ούτε με τον Γιώργο Παπανδρέου, οι οποίοι απεχθάνονταν -ο καθένας για τους δικούς του λόγους- το δόγμα του Ανδρέα Παπανδρέου “Η Ελλάδα στους Έλληνες”, το οποίο τόσο πιστά υπηρετούσε ο Παπούλιας. Ακόμα και το 1993-1996, στην τελευταία δηλ. κυβερνητική θητεία του Αν. Παπανδρέου, ο δυτικός παράγοντας δεν εμπιστεύονταν τον Παπούλια, θεωρώντας ότι ακολουθεί ελληνοκεντρική γραμμή. Είναι ενδεικτικά, για παράδειγμα, τα όσα ανέφερε εναντίον του Παπούλια ο πρώην αναπληρωτής υπουργός εξωτερικών των ΗΠΑ και διαπραγματευτής στον ΟΗΕ για το Σκοπιανό ζήτημα, Ρίτσαρντ Χόλμπρουκ, στο βιβλίο του “Σταματήστε τον πόλεμο”· σ' αυτό του το σύγγραμμα κατηγόρησε τον τότε υπουργό εξωτερικών της Ελλάδας, ότι προσπαθούσε υπογείως να μπλοκάρει τη (φιλοαμερικανική) συμφωνία Ελλάδας-Σκοπίων, επηρεάζοντας αρνητικά επί τούτου τον Αν. Παπανδρέου...
Προς έκπληξη πολλών, μετά τη νίκη της ΝΔ στις εκλογές του 2004 (και ενώ ο Παπούλιας απέτυχε να επανεκλεγεί στη Βουλή), ο πανίσχυρος νέος τότε πρωθυπουργός Κώστας Καραμανλής, ανιψιός του “εθνάρχη” Καραμανλή, πρότεινε τον Κάρολο Παπούλια για υπερκομματικό πρόεδρο της Δημοκρατίας. Αυτό συνέβη τον Δεκέμβριο του 2004, κι ενώ υπήρχε έντονη φημολογία για πρόσωπα όπως ο Απόστολος Κακλαμάνης, ο Νίκος Κωνσταντόπουλος κ.ά. Πράγματι, τον Φεβρουάριο του 2005 ο Παπούλιας εξελέγη θριαμβευτικά στο αξίωμα του ανωτάτου άρχοντα με 279 ψήφους των βουλευτών της ΝΔ και του ΠΑΣΟΚ. Πέντε χρόνια αργότερα, τον Φεβρουάριο του 2010, επανεξελέγη για μια δεύτερη θητεία, αυτή τη φορά με 266 ψήφους των βουλευτών του ΠΑΣΟΚ, της ΝΔ και του ΛΑΟΣ. Παραμένει ο πρόεδρος Δημοκρατίας με ρεκόρ ψήφων και καθολική στήριξη όλων των αστικών κομμάτων (πλην, βεβαίως, της Αριστεράς του ΚΚΕ και του ΣΥΡΙΖΑ).
Όμως κατά τη διάρκεια της προσφώνησης πριν την ορκωμοσία του νέου προέδρου από την τότε πρόεδρο της Βουλής Άννα Ψαρούδα-Μπενάκη, το 2005, η τελευταία ανέφερε τα εξής πολύ παράξενα, που αρκετοί θεώρησαν “προφητικά” των μετέπειτα εξελίξεων: “Αναλαμβάνετε, κύριε Πρόεδρε, την Προεδρία της Ελληνικής Δημοκρατίας για μία πενταετία όπου θα σημειωθούν σημαντικά γεγονότα και εξελίξεις: Η Ευρωπαϊκή ενοποίηση θα προωθηθεί με την ψήφιση ενδεχομένως και της Συνταγματικής Συνθήκης, τα εθνικά σύνορα και ένα μέρος της εθνικής κυριαρχίας θα περιορισθούν χάριν της ειρήνης, της ευημερίας και της ασφάλειας στη διευρυμένη Ευρώπη, τα δικαιώματα του ανθρώπου και του πολίτη θα υποστούν μεταβολές καθώς θα μπορούν να προστατεύονται, αλλά και να παραβιάζονται από αρχές και εξουσίες πέραν των γνωστών και καθιερωμένων και πάντως η Δημοκρατία θα συναντήσει προκλήσεις και θα δοκιμασθεί από ενδεχόμενες νέες μορφές διακυβέρνησης”.
Αργότερα, η Ψαρούδα-Μπενάκη προσπάθησε να δώσει εξηγήσεις, για το τι πραγματικά εννοούσε με τα παραπάνω, μετά τη θύελλα που ξέσπασε. Μεταξύ άλλων, εξηγούσε για τα επί μέρους θέματα, ότι: “1) Σύνορα. Δεν αναφερόμουν βεβαίως στα γεωγραφικά σύνορα μεταξύ των ευρωπαϊκών κρατών, που θα εξακολουθήσουν να υπάρχουν για τη χωρική περιγραφή της κάθε χώρας. Aναφερόμουν στο ουσιαστικό περιεχόμενο των συνόρων, που βαθμιαία όχι μόνο περιορίζεται, αλλά μελλοντικά καταργείται πλήρως. Άνθρωποι, κεφάλαια, υπηρεσίες, ιδέες, συνήθειες διακινούνται ήδη από σήμερα ελεύθερα μεταξύ των κρατών-μελών. H ελεύθερη αυτή διακίνηση θα διέπεται πλέον από ευρωπαϊκούς νόμους που θα έχουν μεγαλύτερη δραστικότητα απ’ ό,τι οι σημερινοί εθνικοί νόμοι. Όμως η εξέλιξη αυτή επιβάλλει στο κάθε κράτος-μέλος και ιδίως στα πολιτειακά του όργανα να διαφυλάττει την πολιτιστική του ιδιαιτερότητα. Aς μην ξεχνάμε εξάλλου ότι τα εθνικά μας σύνορα διασφαλίζονται περισσότερο αφού μετατρέπονται σε εξωτερικά σύνορα της Eυρώπης. 2) Eθνική κυριαρχία. Kαι μόνο αν ανατρέξει κανείς στο άρθρο 28 § 3 του Συντάγματος, με το οποίο κυρώνονται οι ευρωπαϊκές συνθήκες, θα δει ότι το Σύνταγμα ομιλεί για εκούσιους «περιορισμούς στην άσκηση της εθνικής κυριαρχίας». Άλλωστε δεν έχει πλήρως εκχωρηθεί στην Eυρωπαϊκή Ένωση η νομισματική πολιτική (η δραχμή είναι πια γλυκιά ανάμνηση), η τελωνειακή πολιτική, η εμπορική πολιτική; Σε λίγο και άλλοι τομείς που ανήκουν στα κράτη-μέλη, όπως η γεωργία, οι μεταφορές, η προστασία καταναλωτών, η ενέργεια, το περιβάλλον κ.ά. θα ρυθμίζονται από την E.E. Kαι αυτό όχι διότι θέλει κανείς να απογυμνώσει τα κράτη από τις εξουσίες τους, αλλά διότι οικειοθελώς τα κράτη και οι πολίτες αναγνωρίζουν ότι η άσκηση κάποιων εξουσιών σε κεντρικό ευρωπαϊκό επίπεδο ενδυναμώνει την Eυρώπη και ωφελεί τον κάθε Eυρωπαίο πολίτη. 3) Δικαιώματα του ανθρώπου. Στο Eυρωπαϊκό Σύνταγμα υπάρχει ενσωματωμένος ο γνωστός Xάρτης Θεμελιωδών Δικαιωμάτων που σε πολλά θέματα προστατεύει πιο αποτελεσματικά τον πολίτη απ’ ό,τι οι εσωτερικές νομοθεσίες, και επιπλέον του παρέχει προστασία και έναντι των ευρωπαϊκών οργάνων. Mοιραίο, βέβαια, είναι ότι μέσα σε ένα περιβάλλον όχι δέκα, αλλά εκατοντάδων εκατομμυρίων ανθρώπων, τα δικαιώματα όχι μόνο προστατεύονται αλλά και προσβάλλονται πιο εύκολα. Όλα τα παραπάνω είναι καλό να τα γνωρίζουμε και σωστό είναι να εμβαθύνουμε σε αυτά, ιδίως όσοι έχουμε αυξημένες ευθύνες. Kαι πάντως επιβάλλεται να γίνει ευρύτερη ενημερωτική συζήτηση, αφού το υπό ψήφιση Σύνταγμα θα καθορίσει το μέλλον και της Eυρώπης και της χώρας μας”...
Παρ' όλα αυτά, η οικονομική κρίση του 2009 οδήγησε τη χώρα στο πρώτο Μνημόνιο του 2010 και στα επόμενα που ακολούθησαν αργότερα, παραδίδοντας μέρος της ελληνικής εθνικής κυριαρχίας στις δυνάμεις της περίφημης Τρόικας (ΔΝΤ, Ευρωπαϊκή Ένωση, Ευρ. Κεντρική Τράπεζα). Ο Κάρολος Παπούλιας, ως πρόεδρος της Δημοκρατίας, υπέγραψε πειθήνια όλα τα αυστηρά περιοριστικά μέτρα λιτότητας και στήριξε όλες τις μνημονιακές κυβερνήσεις, κατά σειρά των Γ. Παπανδρέου, Παπαδήμου και Σαμαρά. Έχασε έτσι τη δημοφιλία που μέχρι τότε απολάμβανε και ο ελληνικός λαός στράφηκε εναντίον του. Στη στρατιωτική παρέλαση του Οκτωβρίου του 2011, στη Θεσσαλονίκη, κι ενώ οι μνημονιακές πολιτικές εξουθένωναν τους Έλληνες, παρ' ολίγον να λιντσαριστεί άγρια από οργισμένους πολίτες! Έγιναν τρομερά επεισόδια και η παρέλαση στη συμπρωτεύουσα ακυρώθηκε. Η δεύτερη θητεία του Παπούλια στο ανώτατο αξίωμα της πολιτείας έληξε το 2015, λίγο μετά την έλευση του ΣΥΡΙΖΑ στην εξουσία και λίγο πριν τα δραματικά γεγονότα με το κλείσιμο των τραπεζών, το δημοψήφισμα και το νέο, τρίτο, Μνημόνιο...
Στον επικήδειό του για τον Παπούλια, ο στενός του συνεργάτης και διευθυντής του νομικού του γραφείου στην προεδρία της Δημοκρατίας, Κωνσταντίνος Μηχιώτης, ανέφερε ανάμεσα σε άλλα τα εξής: “Ο Κάρολος Παπούλιας, τον οποίο σήμερα με αισθήματα βαθύτατης οδύνης αποχαιρετούμε, ήταν σε όλους γνωστός για τη λιτότητα των τρόπων, τη δωρικότητα της έκφρασης, την ευγένεια και την προσήνεια του στις συναναστροφές. Ταυτόχρονα όμως υπήρξε και ένας άνθρωπος βαθύτατης πνευματικής καλλιέργειας, ελληνικής και ευρωπαϊκής. Ευαίσθητος αλλά και πάντοτε αισιόδοξος, γενναίος, αποφασιστικός. [...] Η εκλογή του ως Προέδρου της Ελληνικής Δημοκρατίας το 2005, αποτέλεσε το αποκορύφωμα – συγχρόνως όμως και τη δικαίωση – του ενωτικού πνεύματος που ενσάρκωνε σε όλη του τη πολιτική διαδρομή. [...] Και εάν η πρώτη προεδρική θητεία τού εξασφάλισε καθολική αναγνώριση, δεν συνέβη ακριβώς το ίδιο και με τη δεύτερη. Η περίοδος 2010 – 2015 ήταν η δυσκολότερη από την εποχή της μεταπολίτευσης. Τα γεγονότα είναι γνωστά. Η οικονομική κρίση συνεπέφερε και κρίση των πολιτικών θεσμών ή, πιο ακριβόλογα, κρίση της εμπιστοσύνης των πολιτών σε αυτούς. Από την πολεμική εκείνων των ημερών δεν έμεινε άθικτο ούτε το πρόσωπο του Προέδρου της Δημοκρατίας. Ενός Προέδρου, που όπως όλοι οι στενοί του συνεργάτες πολύ καλώς θυμόμαστε, ήταν τη περίοδο εκείνη συντετριμμένος από το μέγεθος της κρίσης και των μέτρων. Υπήρξαν τότε πολλοί που τον καλούσαν, υπό το κράτος της περιρρέουσας ατμόσφαιρας, σε εξωθεσμικές ενέργειες ή, έστω, δηλώσεις. Ο Πρόεδρος Παπούλιας δεν ενέδωσε, μολονότι γνώριζε καλώς ότι αυτή του η στάση θα τον καθιστούσε, σε μία τουλάχιστον μερίδα των συμπολιτών μας, αντιδημοφιλή. Δεν επέτρεψε στον εαυτό του να παρασυρθεί από έναν ανορθολογικό, και πάνω από όλα ασύμβατο με το πολιτειακό του αξίωμα, συναισθηματισμό. Αδιαφορώντας δε για τη δημοφιλία του, διαφύλαξε, σε μία εξαιρετικά κρίσιμη για την πατρίδα μας περίοδο, το κύρος του θεσμού που με αίσθημα καθήκοντος υπηρέτησε”...
Οι παλιοί του πολιτικοί αντίπαλοι, της Δεξιάς, έπλεξαν μετά θάνατον το εγκώμιο του Παπούλια. Ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης είπε χαρακτηριστικά, πως μπροστά στον Παπούλια “οι Έλληνες σκύβουν με σεβασμό το κεφάλι”. Ακόμη και ο Αντώνης Σαμαράς “ξέχασε” τη σύγκρουσή του με τον Παπούλια, τον Δεκέμβριο του 1989, όταν στο πλαίσιο της οικουμενικής κυβέρνησης Ζολώτα ο ίδιος ήταν υπουργός εξωτερικών και ο Παπούλιας αναπλ. υπουργός εθν. άμυνας. Ήταν τον καιρό που ο Σαμαράς άνοιξε τα ελληνοαλβανικά σύνορα, κάνοντας τότε την εξής δήλωση: “Εύχομαι και οι αδελφοί μας Βορειοηπειρώτες να γιορτάσουν ελεύθεροι τα Χριστούγεννα”. Ο Παπούλιας αμέσως κατηγόρησε τον Σαμαρά, ζητώντας την αποπομπή του από το υπουργείο και κάνοντας λόγο για κάποιους που εσχάτως “ανακάλυψαν το Βορειοηπειρωτικό”, προσθέτοντας τα ακόλουθα: “Δεν έχουν πρόβλημα οι Βορειοηπειρώτες, που περνάνε μια χαρα και δεν είναι δουλειά του Σαμαρά να επεβαίνει στα εσωτερικά ξένων χωρών εκφράζοντας προσωπικές απόψεις”! Τελικά, αμφότεροι πούλησαν τους Βορειοηπειρώτες, ο ένας ως πρόεδρος της Δημοκρατίας και ο άλλος ως πρωθυπουργός, κόβοντας τις συντάξεις ΟΓΑ των εξ Αλβανίας ομογενών το 2013, ενώ την ίδια ώρα έδιναν επιδόματα σε μουσουλμάνους λαθρομετανάστες... Όταν, δε, πέθανε ο Παπούλιας, ο Σαμαράς είπε για τον αποθανόντα, ότι “υπήρξε ένας συνεπής αγωνιστής για τα ιδεώδη του”...
