Νόμος περί Τύπου: απαισία του η μνήμη…

Σχέδιο του Κωνσταντίνου Παπαμιχαλόπουλου

Από τον ΜΑΝΩΛΗ ΒΑΣΙΛΑΚΗ

Στον περίφημο νόμο 4356/2015 για το Σύμφωνο Συμβίωσης που ψηφίστηκε πρόσφατα υπήρχαν «και άλλες διατάξεις», μία εκ των οποίων ήταν το άρθρο 37 με το οποίο εξορθολογίστηκε ο νόμος της ανελευθερίας του λόγου, το εγκληματικό εργαλείο των εκβιαστών. Έχω γράψει πολλά για τον άνομο αυτό νόμο, ώστε δεν χρειάζεται να επεκταθώ εδώ.

Αν μη τι άλλο ο σκοπός ενός τέτοιου νόμου είναι να εξασφαλίζει την αποκατάσταση σε περίπτωση συκοφαντίας και μάλιστα το συντομότερο δυνατόν. Και αυτό ακριβώς κάνει το εν λόγω άρθρο 37, για το οποίο οφείλουμε συγχαρητήρια στους εισηγητές του και σε όσους το υποστήριξαν. Πολλά πρέπει να γίνουν για την κατοχύρωση και διεύρυνση της ελευθερίας της έκφρασης, ωστόσο και μόνο ότι εντάχθηκε σε νόμο που αφορούσε τα θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα είναι από μόνο του κάτι σημαντικό.

Κατά έναν δραματικό αλλά και συμβολικό τρόπο, η ανεκδιήγητη απόφαση 4034/2015 του Εφετείου Αθηνών σφράγισε λοιπόν το άδοξο τέλος του άθλιου ισχύοντος νόμου, τερματίζοντας τη λογοκριτική ιστορία του. Η «βιομηχανία» των αστικών αγωγών για αδικήματα Τύπου ξεκίνησε εναντίον μου το 1999 (δικαιώθηκα δύο φορές στο ΕΔΔΑ[1]) και τερματίστηκε με αυτή την πρόσφατη καταδίκη της Athens Review την οποία διευθύνω.

Έχω περιγράψει αλλού («Προτάσεις για ένα νόμο ελευθερίας του Τύπου», ΕφΣυν, 19 Ιουνίου 2015) πώς ο N. 1178/1981, όπως τον χειροτέρεψαν οι νόμοι Βενιζέλου 2243/1994 και 2328/1995, έγινε ακριβώς εργαλείο εκβιασμού, φίμωσης και αθέμιτου πλουτισμού από αυτούς που έχουν κάνει επικερδές επάγγελμα την υπεράσπιση της δήθεν θιγείσας τιμής και η υπόληψής τους και το απόλυτο εργαλείο για δημόσια πρόσωπα ώστε να επιβάλουν τη λογοκρισία στην κριτική στην οποία δείχνουν σφοδρή δυσανεξία. Ότι μετατράπηκε σε μάστιγα της ελευθερίας του λόγου και του Tύπου.[2]

Με την σημερινή τροποποίηση, καταρχήν καταργούνται τα τεράστια ποσά που όριζε, με προφανή δόλο υπέρ των εκβιαστών, ο νομοθέτης ως κατώτερα όρια αποζημίωσης. Και τίθεται ο πιο λογικός φραγμός στη βιομηχανία αγωγών που αυτοί έχουν αναπτύξει. Συγκεκριμένα, ο νέος νόμος προβλέπει αυτό που θα έπρεπε να ήταν αυτονόητο, ότι ο αδικηθείς, πριν ασκήσει αγωγή για την προσβολή που θεωρεί ότι υπέστη, υποχρεούται να καλέσει με έγγραφη, εξώδικη πρόσκλησή του τον ιδιοκτήτη του εντύπου ή τον διευθυντή του να αποκαταστήσει την προσβολή με την καταχώριση σε αυτό κειμένου που του υποδεικνύει. Στο κείμενο αυτό προσδιορίζονται και οι λέξεις ή φράσεις που θεωρήθηκαν προσβλητικές και πρέπει να ανακληθούν και οι λόγοι για τους οποίους η συγκεκριμένη αναφορά υπήρξε προσβλητική. Η αποκατάσταση θεωρείται ότι επήλθε αν συμβεί η εν λόγω δημοσίευση εντός διαστήματος δέκα ημερών, αν πρόκειται για εφημερίδα, ή στο αμέσως επόμενο τεύχος αν πρόκειται για περιοδικό. Αν κάποιος που θεωρεί ότι εθίγη υποβάλει αγωγή χωρίς να ζητήσει αποκατάσταση, αυτή απορρίπτεται ως απαράδεκτη. Η αγωγή αποζημίωσης μάλιστα επί επαράτου νόμου μπορούσε να υποβληθεί εντός πέντε (5) ετών, ενώ τώρα μόνον εντός έξι (6) μηνών. Έτσι σταματάει ο εκβιασμός, η αυτολογοκρισία ή λογοκρισία με την απειλή αγωγής επί 5 χρόνια.

Δεν θα αναλύσω εδώ πλήρως την τροποποίηση του νόμου, αλλά θέλω να εκφράσω την βαθιά ικανοποίησή μου για την παρ. 3 του άρθρου 37 που ορίζει την υποχρεωτική συνεκδίκαση εγκλήσεων ή αγωγών που υποβάλλονται από πολλούς για το ίδιο κείμενο ή θέμα.[3] Και τούτο διότι δεν πρέπει να υποστεί άλλος όσα υπέστην: Έχασα 10 χρόνια από τη ζωή μου ακριβώς γιατί είχαν υποβληθεί πολλές πανομοιότυπες αγωγές εις βάρος μου που προσδιορίστηκαν επίτηδες σε διαφορετικές δικασίμους, για να δικαιωθώ και γι’ αυτό ακριβώς από το ΕΔΔΑ.

Μένουν να γίνουν πολλά ακόμη για την ελευθερία της έκφρασης και προπαντός για την αλλαγή της νοοτροπίας των Ελλήνων δικαστών. Αλλά εδώ πρέπει να σκάψουμε γρανίτη…

Δημοσιεύθηκεστην Athens Review of Books, τχ. 69, Ιανουάριος 2016, σ. 56.

NOMOΣ 4356

Σύμφωνο συμβίωσης, άσκηση δικαιωμάτων,

ποινικές και άλλες διατάξεις.

ΦΕΚ 181, τεύχος Α΄, 24.12.2015

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΕΜΠΤΟ

ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΣΗ ΔΙΑΤΑΞΕΩΝ ΠΕΡΙ ΑΣΤΙΚΗΣ

ΕΥΘΥΝΗΣ ΤΟΥ ΤΥΠΟΥ 

Άρθρο 37

1. Η παρ. 2 του άρθρου μόνου του ν. 1178/1981 (Α΄187) αντικαθίσταται ως εξής:

«2. Για την κατά το άρθρο 932 του Αστικού Κώδικα ανάλογη χρηματική ικανοποίηση λόγω ηθικής βλάβης του αδικηθέντος από κάποια από τις προβλεπόμενες στην προηγούμενη παράγραφο πράξεις το δικαστήριο λαμβάνει υπόψη ιδίως: α) τις επιπτώσεις του δημοσιεύματος στον αδικηθέντα, καθώς και στο οικογενειακό, κοινωνικό και επαγγελματικό περιβάλλον του, β) το είδος, τη φύση, τη σπουδαιότητα, τη βαρύτητα και την απαξία των γεγονότων, πράξεων ή χαρακτηρισμών που του αποδόθηκαν με το δημοσίευμα, γ) το είδος της προσβολής, που υπέστη, δ) την ένταση του πταίσματος του εναγομένου, ε) τις συνθήκες τέλεσης της αδικοπραξίας, και στ) την κοινωνική και οικονομική κατάσταση των διαδίκων.»

2. Η παρ. 5 του άρθρου μόνου του ν. 1178/1981 (Α΄ 187) αντικαθίσταται ως εξής:

«5. Ο αδικηθείς, πριν ασκήσει αγωγή για την προσβολή που υπέστη, υποχρεούται να καλέσει με έγγραφη, εξώδικη πρόσκλησή του τον ιδιοκτήτη του εντύπου, ή όταν αυτός είναι άγνωστος τον εκδότη ή το διευθυντή σύνταξής του, να αποκαταστήσει την προσβολή με την καταχώριση σε αυτό κειμένου που του υποδεικνύει. Στο κείμενο αυτό προσδιορίζονται και οι λέξεις ή φράσεις που θεωρήθηκαν προσβλητικές και πρέπει να ανακληθούν και οι λόγοι για τους οποίους η συγκεκριμένη αναφορά υπήρξε προσβλητική. Η αποκατάσταση θεωρείται ότι επήλθε αν ο ιδιοκτήτης του εντύπου, άλλως ο εκδότης ή ο διευθυντής σύνταξης αυτού, εντός διαστήματος δέκα (10) ημερών ή, σε κάθε περίπτωση, στο αμέσως επόμενο τεύχος: α) ανακαλέσει ρητά την προσβολή με την παραπάνω δημοσίευση, που γίνεται στην ίδια ή, αν δεν υπάρχει αυτή, σε ανάλογη θέση και φύλλο της αντίστοιχης ημέρας κυκλοφορίας της εφημερίδας, που είχε καταχωριστεί η αρχή του επιλήψιμου δημοσιεύματος, και σε έκταση και μέγεθος ανάλογο με το τελευταίο, και β) κοινοποιήσει στον αδικηθέντα το ως άνω δημοσίευμα αποκατάστασης. Η παρέλευση άπρακτου διαστήματος δέκα (10) ημερών ή η μη δημοσίευση στο αμέσως επόμενο τεύχος θεωρείται άρνηση εκ μέρους του ιδιοκτήτη ή εκδότη του εντύπου. Η παράλειψη της παραπάνω διαδικασίας έχει ως συνέπεια την απόρριψη της αγωγής ως απαράδεκτης. Η αγωγή αποζημίωσης της παραγράφου 2 πρέπει να ασκηθεί εντός έξι (6) μηνών από την πάροδο της προθεσμίας των δέκα (10) ημερών ή της ρητής αρνητικής απάντησης, εφόσον αυτή έχει δοθεί νωρίτερα, ή από την έκδοση του αμέσως επόμενου τεύχους.

Εάν λάβει χώρα η αποκατάσταση της προσβολής, σύμφωνα με τα παραπάνω, δεν μπορεί να υπάρξει αστική αξίωση κατά την παράγραφο 2. Κατ’ εξαίρεση, όταν το επιλήψιμο δημοσίευμα αφορούσε επικείμενο γεγονός μείζονος σημασίας για την ατομική, οικογενειακή, επαγγελματική και εν γένει κοινωνική πρόοδο του αδικηθέντος και η αποκατάσταση της σχετικής προσβολής επακολούθησε αυτού, η τελευταία δύναται να θεωρηθεί ως μη πλήρης και διατηρείται η αξίωση ανάλογης χρηματικής ικανοποίησης λόγω ηθικής βλάβης. Αν παρά τη δημοσίευση της ανάκλησης έχει αποδεδειγμένα προκληθεί στον αδικηθέντα περιουσιακή ζημία που οφείλεται στο επιλήψιμο δημοσίευμα, ο ενάγων δικαιούται να προσφύγει στο αρμόδιο δικαστήριο μόνο για την αξίωση αυτή. Η εκδίκαση της κατά το παρόν άρθρο αγωγής χωρεί ανεξάρτητα από την άσκηση ποινικής δίωξης για την ίδια πράξη, καθώς και της τυχόν για οποιονδήποτε λόγο αναβολής ή αναστολής της ποινικής διαδικασίας που έχει αρχίσει. Οι διατάξεις της παρούσας παραγράφου δεν εφαρμόζονται κατά την άσκηση του δικαιώματος επανόρθωσης στις περιπτώσεις που προβλέπονται στο άρθρο 9 του Π.δ. 100/2000 (Α΄ 98).».

3. Οι παράγραφοι υπ’ αριθμόν 8 και 9 του άρθρου μόνου του ν. 1178/1981 (Α΄ 187) αναριθμούνται σε 9 και 10, αντίστοιχα, και προστίθεται παράγραφος υπ’ αριθμόν 8 σύμφωνα με την οποία:

«8. Εγκλήσεις και αγωγές που υποβάλλονται από έναν ή περισσότερους κατά του ιδίου, αν συνδέονται με φράσεις που θεωρήθηκαν προσβλητικές και περιλαμβάνονται σε ένα δημοσίευμα, άρθρο, βιβλίο ή άλλο κείμενο, καθώς και σε αρθρογραφία ή εκπομπές του που αφορούν το ίδιο θέμα, συνεκδικάζονται υποχρεωτικά και εφαρμόζονται οι διατάξεις των άρθρων 128, 129 ΚΠΔ και 246 ΚΠολΔ, εφόσον υποβληθεί σχετικό αίτημα του καθ’ ου.»

4. Καταργούνται το τέταρτο και το πέμπτο εδάφιο της παρ. 10 του άρθρου 4 του ν. 2328/1995 (Α΄ 159).

---

[1] Οι αποφάσεις του ΕΔΔΑ έχω φροντίσει να είναι διαθέσιμες σε επίσημες μεταφράσεις στα ελληνικά, στα λινκ https://goo.gl/Szrl5e και https://goo.gl/dhsvIV

[2] Εφημερίδα των Συντακτών, βλ. http://goo.gl/eFi4Y5 ή http://athensreviewofbooks.com/?p=1766

[3] «Εγκλήσεις και αγωγές που υποβάλλονται από έναν ή περισσότερους κατά του ιδίου, αν συνδέονται με φράσεις που θεωρήθηκαν προσβλητικές και περιλαμβάνονται σε ένα δημοσίευμα, άρθρο, βιβλίο ή άλλο κείμενο, καθώς και σε αρθρογραφία ή εκπομπές του που αφορούν το ίδιο θέμα, συνεκδικάζονται υποχρεωτικά και εφαρμόζονται οι διατάξεις των άρθρων 128, 129 ΚΠΔ και 246 ΚΠολΔ, εφόσον υποβληθεί σχετικό αίτημα του καθ’ ου».