Μίκης Μάντακας: Ένας Μάρτυρας της Ευρώπης

Σήμερα συμπληρώνονται 41 χρόνια από την ημέρα της δολοφονίας του Έλληνα εθνικιστή φοιτητή Μίκη Μάντακα, ενός ενεργού μέλους του Ε.Σ.Ε.Σ.Ι και της Ιταλικής FUAN, από δύο μέλη της άκρας αριστεράς: Τον Αλβάρο Λογιάκονο, της Potere Operaio και τον Φαμπρίτσιο Παντσιέρι, μέλους της Avanguardia Communista. 

ΤΟ ΧΡΟΝΙΚΟ 

Η Δίκη του Primavalle

Την Παρασκευή 28 Φεβρουαρίου του 1975, στα δικαστήρια της Ρώμης, που βρίσκονται στο ιστορικό της κέντρο, διεξαγόταν η δίκη του Ακίλε Λόλο. Ενός ακροαριστερού που διέπραξε μία από τις πιο φρικτές δολοφονίες στην ευρωπαϊκή ιστορία της τρομοκρατίας. Είναι η περίφημη υπόθεση του Primavalle, όπου δύο παιδιά, ο Στέφανο και ο Βιρτζίλιο Ματέι (8 και 22 χρονών αντίστοιχα), κάηκαν ζωντανά μετά από εμπρηστική επίθεση στο σπίτι τους, που σαν στόχο είχε τον πατέρα Ματέι, γνωστό στέλεχος του ιταλικού νεοφασιστικού κόμματος MSI στην περιοχή. 

Από το πρωί της ημέρας της δίκης ξέσπασαν άγρια επεισόδια μεταξύ των συγκεντρωμένων συναγωνιστών και αριστερών, που κατέληξαν σε οδομαχίες και συγκρούσεις, ακόμα και μπροστά στην είσοδο του ποινικού δικαστηρίου. Την ώρα της δίκης, ο πρόεδρος της έδρας ανακοινώνει πως θα εκκενώσει την αίθουσα σε περίπτωση φασαρίας. Πράγμα το οποίο δεν άργησε να γίνει όταν δύο νέοι έρχονται στα χέρια μέσα στη δικαστική αίθουσα. Συλλαμβάνονται από τον επικεφαλής της αστυνομίας ο οποίος ζητάει τα στοιχεία τους: Ο ένας ονομαζόταν... Αλβάρο Λογιάκονο και μετά από παρέμβαση γερουσιαστή του ιταλικού Κομμουνιστικού Κόμματος αφήνεται ελεύθερος.

Η πλατεία Κλόντιο 

Γύρω στις 11:30 π.μ άγρια επεισόδια ξεσπούν στην πλατεία Κλόντιο και στις γύρω περιοχές, μετά από πορεία ενωμένων ακροαριστερών ομάδων. Στις συνοικίες Τριονφάλε και Ντέλε Βιτόριε θα εκτυλιχτούν σοβαρά επεισόδια μεταξύ εθνικιστών και ακροαριστερών, που θα διαρκέσουν πάνω από δύο ώρες. Με λοστούς, πέτρες, τούβλα, αλλά και πιστόλια, οι ακροαριστεροί, όντας πολυάριθμοι, θα επιτεθούν στους εθνικιστές οι οποίοι αποχωρούσαν από τα δικαστήρια. Μέσα σε λίγη ώρα οι οδομαχίες θα οδηγηθούν στην πλατεία Ριζορτσιμέντο, εκεί όπου στεγάζονταν τα γραφεία του MSI, στην Via Ottaviano. Περίπου 500 αριστεριστές επιτίθενται στα γραφεία της τηλεόρασης RAI, ενώ 80 μέλη της Avanguardia Communista, μετά από επιθέσεις ενάντια στην αστυνομία, κατευθύνονται μέσα από σοκάκια στα γραφεία του MSI στα οποία πληροφορήθηκαν πως βρίσκονται οι εθνικιστές που έφυγαν από τα δικαστήρια.

Στη Via Ottaviano 

Τα γραφεία της Via Ottaviano είναι τα παλαιότερα εθνικιστικά πολιτικά γραφεία στην Ευρώπη. Ανήκαν στο κόμμα του Μπενίτο Μουσολίνι από τη δεκαετία του '30 και είναι κατασκευασμένα σαν “κατακόμβη” με πάνω από δύο εξόδους και διαδρόμους, για περίπτωση έκτακτης ανάγκης. Στα γραφεία του MSI βρίσκονται περίπου 20 “μισίνι” (όπως αποκαλούνταν τα μέλη του κόμματος) ενώ τους προσεγγίζουν δύο ομάδες ακροαριστερών, των 50 ατόμων η καθεμία. Στην κεντρική είσοδο των γραφείων, το μεσημέρι της 28ης Φεβρουαρίου του '75, εκτοξεύονται βόμβες μολότοφ και η φωτιά αρχίζει να φουντώνει.

Ένας συναγωνιστής, μέσα στην αναταραχή, προλαβαίνει να σφραγίσει την κεντρική πόρτα και να αποτρέψει την εισβολή της ομάδας των ακροαριστερών. Εν μέσω καπνών, μία δεκαμελής ομάδα οδηγείται σε μια αυλή στο πίσω μέρος των γραφείων, η οποία βγάζει σε ένα μέρος της πλατείας. Οι ακροαριστεροί ελίσσονται και ανεβαίνουν στην πλατεία ενώ μια οπλισμένη ομάδα περιμένει τους συναγωνιστές να εμφανιστούν. Όταν ξεπροβάλλουν οι εθνικιστές, οι ακροαριστεροί ανοίγουν πυρ και μία σφαίρα βρίσκει στο κεφάλι τον συναγωνιστή Μίκη Μάντακα. Αμέσως, εν μέσω πυρών, άλλοι δύο συναγωνιστές τον οδηγούν υποβασταζόμενο στο εσωτερικό των γραφείων. Οι κομμουνιστές επιτίθενται εκ νέου ενώ οι ελάχιστοι συναγωνιστές που έχουν παραμείνει στα γραφεία καταφέρνουν να τους απωθήσουν. Κλείνουν μια καγκελόπορτα, που βρισκόταν στον προθάλαμο των γραφείων, και οπισθοχωρούν. Οι αριστεροί καταφέρνουν να παραβιάσουν μια τζαμόπορτα και βάλλουν και πάλι εναντίον των συναγωνιστών. Παράλληλα, ο Μάντακας έχει οδηγηθεί σε ένα παραπλήσιο γκαράζ και στο πλάι του έχει έναν ακόμα συναγωνιστή. Η ομάδα των εθνικιστών, που είχε βγει στην πλατεία Ριζορτσιμέντο, επιστρέφει στο εσωτερικό των γραφείων και επιτίθεται στην ομάδα των ακροαριστερών. Εκείνη την ώρα τραυματίζεται από σφαίρα στα πλευρά ένας ακόμα εθνικιστής,. μέλος του Fronte Della Gioventu, ο Φάμπιο Ρόλι. Οι κομμουνιστές, πιστεύοντας πως υπάρχουν περισσότερα μέλη του MSI απ' όσα υπολόγιζαν, οπισθοχωρούν πυροβολώντας. Για όλο το διάστημα της σύγκρουσης η αστυνομία ήταν άφαντη, ενώ ο Μάντακας βρίσκεται βαριά τραυματισμένος στο εσωτερικό του γκαράζ. Μόλις κοπάζει η αναταραχή καλείται ασθενοφόρο, που παραλαμβάνει τον Έλληνα φοιτητή.

Στο νοσοκομείο 

Ο Μάντακας οδηγείται σε κρίσιμη κατάσταση στο νοσοκομείο Σάντο Σπιρίτο. Πέφτει σε κώμα και μετά από πολυάριθμες μεταγγίσεις αίματος μεταφέρεται στο νοσοκομείο Σαν Καμίλο, περίπου στις 14:30. Ο χειρούργος καθηγητής Καρπάνο δηλώνει πως η κατάσταση είναι πολύ κρίσιμη λόγω της ακατάσχετης αιμορραγίας. Οι μεταγγίσεις αίματος συνεχίζονται, ενώ ο νευροχειρούργος τον κάνει εισαγωγή για εγχείρηση. Οι δηλώσεις του ιατρού ήταν: “Το βλήμα μπήκε στην αριστερή περιοχή του βρεγματικού οστού και διέσχισε το σύνολο του κρανίου, κάνοντας να εκραγεί ο εγκέφαλος”. Το χειρουργείο κρατάει δύο ώρες και στις 18:30 η καρδιά του Μίκη Μάντακα παύει να χτυπά. 

Συμπεράσματα 

Δεν πίστευα ότι η συγγραφή ενός κειμένου για τον Μίκη Μάντακα θα ήταν τόσο δύσκολη. Η δυσκολία έγκειται στις ραγδαίες εξελίξεις που διανύουμε, οι οποίες μας φέρνουν στο μυαλό εκείνες τις εποχές του μολυβιού στους δρόμους της Ιταλίας. Στην εφηβική ηλικία συνήθιζα να διαβάζω την ιστορία της δολοφονίας του Μάντακα φτιάχνοντας ασπρόμαυρες εικόνες στο μυαλό μου. Αυτές οι εικόνες πέρασαν στο υποσυνείδητό ως μια παλιά εποχή, που άνηκε στο μακρινό παρελθόν και καμία σχέση δεν έχει με το σήμερα. Το μεγάλο λάθος το συνειδητοποίησα όταν, λίγα χρόνια πριν, μια ομάδα φοιτητών επισκέφτηκε την οικία Μάντακα στου Παπάγου. Η υπερήλικη γυναίκα που άνοιξε την πόρτα ήταν ίδια με το “παιδί” στο ασπρόμαυρο πορτραίτο της Via Ottaviano, ενώ στο βάθος διακρινόταν μία φωτογραφία του Μάντακα πάνω στο έπιπλο, σχεδόν στην είσοδο του σπιτιού. Όχι, λοιπόν, αυτή η εποχή δεν ανήκει στο παρελθόν. Τα σημάδια της υπάρχουν ακόμα και είναι αυτά που μας καθοδηγούν. Είναι κάτι παραπάνω από το “σήμερα”, ακόμα κι αν δεν ζήσαμε το τότε. 

Για να συνειδητοποιήσουμε το βάθος της ιστορίας του Μίκη, πρέπει πρώτα να κατανοήσουμε τα δεδομένα της εποχής και τη σημασία του θρυλικού Ε.Σ.Ε.Σ.Ι. Ο Εθνικός Σύνδεσμος Ελλήνων Σπουδαστών Ιταλίας, έμελλε να είναι η οργάνωση που θα πραγματώσει τα αγωνιστικά αισθήματα κάθε εθνικιστή. Πολυμορφική εθνικιστική οργάνωση, σε μια περίοδο που ενσωμάτωνε τον Μάη του '68, την Ελληνική επταετία 1967-1974, τις φιλελεύθερες ανακατατάξεις στην Δ. Ευρώπη, την ισχυροποίηση της ΕΣΣΔ και την μνήμη του 2ου παγκοσμίου πολέμου. Παγκόσμιες κοινωνικοπολιτικές ζυμώσεις και πνεύμα μαχητικότητας ήταν τα στοιχεία που σφυριλατούσαν τους πολιτικοποιημένους στρατιώτες του εθνικισμού στην Ιταλία. 

Όλα αυτά, σε συνδυασμό με τις δομές που διέθετε το ιταλικό κίνημα, απετέλεσαν εφαλτήριο πολιτικοποίησης σε ορθές βάσεις, απέναντι στην αριστερή τρομοκρατία, που κυριαρχούσε στους δρόμους, δολοφονώντας συναγωνιστές σε όλη την επικράτεια της γείτονος χώρας. Η δολοφονία του Μάντακα ήταν κάτι παραπάνω από “ένα ακόμα περιστατικό πολιτικής βίας”. Ήταν η γεφύρωση μεταξύ του ελληνικού εθνικισμού και του ιταλικού φασισμού, καθώς Έλληνες και Ιταλοί έδιναν από κοινού τη μάχη για την Ευρώπη των Εθνών. Και ήρθε η θυσία του Μάντακα για να “καθαγιάσει” με ελληνικό αίμα, αυτόν τον τίμιο αγώνα. 

Στην Ιταλία, με αφορμή τη δολοφονία Μάντακα, ακολούθησαν πολιτικές αναταραχές με αποτέλεσμα τη δημιουργία ενός ένοπλου τμήματος (NAR) από πρώην μέλη του MSI. Το μίσος για την ακροαριστερά οδήγησε σε εκατοντάδες, ένοπλες πλέον, επιθέσεις από την πλευρά του NAR, η οποία έφτασε την 28η Φεβρουαρίου του 1978 να δολοφονήσει τον ακροαριστερό Ρομπέρτο Σκιαλάμπα και να επιτεθεί σε άλλους τρεις συντρόφους του, την ώρα που αποχωρούσαν από ένα ακροαριστερό στέκι. Στην προκήρυξη που απέστειλαν ανέφεραν ότι η επίθεση έγινε στη μνήμη του Μίκη Μάντακα για τη συμπλήρωση τριών χρόνων από τη δολοφονία του. 

Κατανοούμε, σαφώς, ότι εκείνα τα χρόνια ήταν τεταμένα και η βία είχε αναχθεί σε καθημερινό φαινόμενο πολιτικής αντιπαλότητας. Δυστυχώς, οι Έλληνες εθνικιστές δεν κατάφεραν να αναδείξουν, ούτε καν υιοθετώντας μια απλή συγκέντρωση στην Ελλάδα κάθε 28 Φεβρουαρίου στη μνήμη του Έλληνα νεκρού, τις θυσίες και τον σκληρό αγώνα που έδωσαν οι Έλληνες εθνικιστές εκείνα τα χρόνια στην Ιταλία. Πλην ελαχίστων εξαιρέσεων (βιβλία Καραμπέτσου, Κουτούζου) οι νέες γενιές δεν αντιλαμβάνονται επαρκώς τη σημαντικότητα της θυσίας Μάντακα. 

Σήμερα, λοιπόν, στον παγωμένο ουρανό της Ρώμης, στην οδό Via Ottaviano, δύο συναγωνιστές στέκονται προσοχή από τα μεσάνυχτα μπροστά στο σημείο της δολοφονίας, ενώ εκατοντάδες ξαγρυπνούν έως σήμερα το απόγευμα, που θα πραγματοποιηθεί η καθιερωμένη πορεία και συγκέντρωση. Αφουγκραζόμαστε το αίσθημα της τιμής και με το βλέμμα στραμμένο προς τη Ρώμη, αναφωνούμε με όλη μας την ψυχή: “Μίκης Μάντακας ΠΑΡΩΝ”.