Αγιον Ορος

Τo μεγαλείο και την ομορφιά του Αθω ύμνησαν οι αρχαίοι, oι μεσαιωνικοί και οι νεώτεροι συγγραφείς. Κοσμικοί και Ιερωμένοι ομιλλώνται σε λυρικές περιγραφές της άγριας φυσικής ομορφιάς της ανατολικότερης χερσονήσου της Χαλκιδικής, που έμεινε αναλλοίωτη μέσα στους αιώνες, εξαιτίας της απόλυτης μόνωσης που της εξασφάλισε η δομή της μοναχικής πολιτείας και η ιδιαίτερη προστατευτική νομοθεσία της απόλυτης ανεξαρτησίας της. O Νικηφόρος Γρηγοράς (1360) περιγράφει τις καλλονές του Αθω ως εξής: «πανταχόθεν ρει ώσπερ εκ θησαυρών τότε εύπνουν της οσμής και το του άνθους εύχρουν, δένδρεσί τε πολυπληθέσι κομά και λειμώνας ποικίλους πλουτεί και τέρψεως πέπλος έντευθεν υφαίνεται ξένος και συμμιγής, άμα δε και θαλάσση μακρά στεφανούται πολλήν ως εκ κύκλου κομιζούση την χάριν». Σε χρυσόβουλλο του Αλεξίου Α΄ του Κομνηνού προς τη Μονή της Λαύρας (περίπου το 1144) αναγνωρίζεται οριστικό και επιβάλλεται επίσημα η ονομασία: «εφεξής το όρος του Αθω καλείσθαι Αγιον Όρος παρά πάντων». Στο κατοπινό έγγραφα διαβάζουμε την πλήρη ονομασία: «Το Αγιώνυμον Όρος του Αθω». Ο ίδιος αυτοκράτορας αποκαλεί το Όρος «το πλέον βασιλικόν και όντως θείον μεταξύ πασών των ορέων». Ο αυτοκράτορας Ανδρόνικος Β΄ ο Παλαιολόγος το ονομάζει «καταφύγιον πασών των αρετών». Ο Ιωάννης Καντακουζηνός το αποκαλεί «θείαν πολιτείαν» και «πόλιν ούρανιον». Ο Νικηφόρος Γρηγοράς γράφει για το Αγιον Όρος ότι «εξ υπαρχής η φύσις το ητοίμασεν και το διέθεσεν δια να γίνει σπουδαστήριον, ένθα καλλιεργείται η αρετή». Ο πατριάρχης Νικόλαος Γ΄ το χαρακτηρίζει ως «Θεού εύρημα προς κατοικίαν αγίων ανθρώπων». Ο πάπας Ινοκέντιος Γ΄ ονομάζει το Όρος «οίκον του Θεού και πύλην του ουρανού». Μετά την άλωση, το Αγιον Όρος θεωρήθηκε από όλους «απροσμάχητος της ορθοδοξίας ακρόπολις», «μουσών καταφύγιον και κιβωτός Ιερών παραδόσεων». Οι καλόγεροι όμως του Αγίου Όρους τη μοναχική πολιτεία του Αθω θεωρούν ανέκαθεν αφιερωμένη στη Μητέρα του Θεού και ονομάζουν το Αγιον Όρος «κλήρον ίδιον της Θεοτόκου» και «περιβόλι της Παναγίας». Σε αυτό ακριβώς το γεγονός βασίζεται και το άβατο του Αγίου Όρους: «όρος ανεπίβατον τη γυναικεία φύσει».

ΟΙ Πρωτοι Αναχωρητες
Σύμφωνα με τις μοναχικές παραδόσεις, η Θεοτοκος επισκέφθηκε το Όρος, όταν, πλέοντας για την Κύπρο μαζί με τον Ιωάννη τον Ευαγγελιστή για να επισκεφθούν τον Λάζαρο, αναγκάστηκαν εξαιτίας μιας μεγάλης τρικυμίας, από τις συνηθισμένες στη ΒΑ. Πλευρά του Αθω, να προσορμιστούν στη θέση όπου αργότερα ιδρύθηκε η Μονή των Ιβήρων. Στην περιοχή τότε δεν υπήρχαν άλλοι οικισμοί παρά τα ερείπια ενός ναού του Απόλλωνος. Η Παναγία, κατά την παράδοση, ενθουσιάστηκε με το μοναδικό τοπίο του Αθω και ζήτησε από τον Γιο της να της δωρίσει τη χερσόνησο. Τότε η παράδοση αναφέρει ότι ακούστηκε η φωνή του Χριστού, που αφιέρωνε αιώνια τον Αθω στην Παναγία: «Έστω ο τόπος ούτος κλήρος σος και περιβόλαιον σον και παράδεισος, έτι δε και λιμήν σωτήριος των θελόντων σωθήναι». Από τότε αφιερώθηκε το Όρος ως «κλήρος και περιβόλι της Παναγίας».

Κατά τις ίδιες πάντα μοναχικές παραδόσεις, τα παλαιότερα μοναστήρια ιδρύθηκαν στα χρόνια του Μεγάλου Κωνσταντίνου. Τα μοναστικά αυτά κέντρα κατέστρεψε ο Ιουλιανός ο Παραβάτης, αλλά τα ανίδρυσαν μεγαλοπρεπέστερα ο Θεοδόσιος ο Μέγας και η Πουλχερία (Γ.Σωτηρίου, Το Αγιον Όρος σ.18,19. Κ. Βλάχου, Η χερσόνησος του Αγίου Όρους σ.13). Μια άλλη παλαιά αγιορείτικη παράδοση αναφέρει πως ο Μέγας Κωνσταντίνος έδιωξε από τον Αθω τους Τσάκωνες και τους εγκατέστησε στην Πελοπόννησο, για να παραδώσει τον τόπο στους μοναχούς (Π.Ι. Παναγιωτάκου, Αρχείον Εκκλησιαστικού και Κανονικού Δικαίου). Η παράδοση αυτή ίσως απηχεί μεταγενέστερα γεγονότα, που έχουν σχέση με την εγκατάσταση του στρατιωτικού σώματος των Τσακώνων στην περιοχή της Ανατολικής Λακωνίας, της Μονεμβασίας και του Έλους, που αργότερα ονομάστηκε Τσακωνιά.

Φαίνεται πως η τόση για την εγκατάλειψη των εγκοσμίων και την καταφυγή στην έρημο παρατηρήθηκε στις αρχές του 4ου αιώνα ως αντίδραση, ως μια διαμαρτυρία στη δομή της τότε κοινωνίας. Η φυγή μεμονωμένων ατόμων και αργότερα, μετά τους διωγμούς, ομάδων χριστιανών δημιούργησε τις πρώτες μοναχικές κοινωνίες σε ερημικά και απροσπέλαστα μέρη, κοντά σε κάποιες πηγές, που αποτελούσαν μοναδικό στήριγμα στη ζωή των πρώτων αναχωρητών. Το ιδανικό της μοναχικής ζωής, όπως διαμορφώθηκαν με το πέρασμα του χρόνου, ήταν η παρθενία, η ακτημοσύνη και η υπακοή, μέσα για την πραγμάτωση τους η συνεχής σωματική και ψυχική άσκηση και η αέναη μυστική προσευχή προς τον Θεό. Με την απόλυτη απομόνωσή του και τη συνεχή προσευχή, ο μοναχός προσπαθεί να σώσει την ψυχή του, αφιερώνοντας ολοκληρωτικά την ύπαρξή του στον Θεό.

Τίποτε δεν είναι γνωστό με ασφάλεια για τον χρόνο εγκατάστασης των πρώτων αναχωρητών στον Αθω. Για το θέμα αυτό έχουν υποστηριχθεί διαφορετικές απόψεις. Είναι πάντως γνωστό ότι, μετά την οριστική εγκατάσταση των Αράβων στις επαρχίες της Αιγύπτου, της Συρίας και της Παλαιστίνης, πολλοί αναχωρητές των περιοχών αυτών (της Νιτρίας, της Θηβαΐδας, του Σινά, της Παλαιστίνης και του Καλάτ-Σιμάν) κατέφυγαν σε μέρη ερημικά και απροσπέλαστα της Μικράς Ασίας, λ.χ στον Λάτμο (Λάτρο), τον Σίπηλο ή τον Βιθυνικό Όλυμπο, ο οποίος στα χρόνια κιόλας των Ισαύρων ονομαζόταν Αγιον Όρος. Φαίνεται όμως πως οι περιοχές αυτές κατοικήθηκαν από ερημίτες ήδη από τον 7ο αιώνα, ίσως στην αρχή από Σιναΐτες μοναχούς (πρβλ. Reallexikon zur Byzantinischen Kunste, J. Draeseke, Vom Dionysios Κloster auf dem Athos, στο Byzantinische Zeitschrift).

Τον 8ο αιώνα ή στις αρχές του 9ου κατά την περίοδο της εικονομαχίας, ιδίως στα χρόνια που εντάθηκαν οι διωγμοί, ίσως κατέφυγαν στον Αθω ομάδες εικονολατρών μοναχών. Τίποτα όμως δεν είναι βέβαιο. Η πρώτη θετική πληροφορία που μνημονεύει Αθωνίτες μοναχούς υπάρχει στα Πεπραγμένα της Συνόδου κατά της Εικονομαχίας, στα χρόνια της αυτοκράτειρας Θεοδώρας. Και ο ιστορικός όμως του l0ου αιώνα Ιωσήφ Γενέσιος αναφέρει ότι ασκητές από τον Βιθυνικό Όλυμπο, την Ίδη και τον Αθω πήραν μέρος στη Σύνοδο της Κωνσταντινουπόλεως (843) που αναστήλωσε τις εικόνες: «κατίασιν εκ του περιωνύμου Όρους Ολύμπου, Αθω τε και της Ίδης, αλλά μην και του κατά Κυμινάν συμπληρώματος (θεοφόροι άνδρες) περιφανώς την ορθοδοξίαν κηρύττοντες...». Η μαρτυρία αυτή είναι θετική και μπορεί να στηριχθεί η άποψη ότι στα μέσα του 9ου αιώνα υπήρχαν στον Αθω εξέχοντες αναχωρητές και μοναχοί, που η φήμη τους είχε ξεπεράσει τα όρια του «τόπου της μετανοίας» τους, ώστε να προσκληθούν από τη βασίλισσα να λάβουν μέρος στη σύνοδο που καταδίκασε την εικονομαχία. Για να έχουν όμως αναδειχθεί ήδη στα μέσα του 9ου αιώνα (843) ασκητές περίφημοι, λόγιοι, διδάσκαλοι, φημισμένοι για την αρετή και την πίστη τους στην Ορθοδοξία, ώστε να τους προσκαλέσουν στη Σύνοδο της Κωνσταντινουπόλεως, ακριβώς για να κατακυρώσουν με την αυθεντία και το κύρος τους στα θεολογικά ζητήματα την καταδίκη της εικονομαχίας, μπορούμε να υποθέσουμε ότι αρκετά χρόνια πριν θα ανθούσε ο ασκητισμός εκεί ότι θα είχαν καταφύγει εκεί αρκετοί μοναχοί από πολύ παλαιότερα χρόνια, ώστε να προσελκύσει ο τόπος εξέχοντες μοναχούς να αναδείξει ο Αθως, μεταξύ πολλών, τους αρίστους, που με τον καιρό απέκτησαν φήμη.

Το αρχαιότερο αυτοκρατορικό έγγραφο για τον Αθω είναι ένα σιγίλλιο του αυτοκράτορα Βασιλείου Α' του Μακεδόνα (872), που όμως δεν σώθηκε και που αναφέρεται στον Ιωάννη Κολοβό, τον ιδρυτή της ομώνυμης μονής κοντά στην Ιερισσό, στη διώρυγα του Ξέρξη (στον Πρόβλακα). Και σε δεύτερο έγγραφο του ίδιου αυτοκράτορα, του έτους 883, διαβάζουμε την πρόνοια του βασιλιά για τους μοναχούς: «αθορύβους και αταράχους διάγειν, εύχεσθαί τε υπέρ της ημών γαληνότητος και υπέρ παντός των χριστιανών συστήματος, όθεν και εξασφαλιζόμεθα πάντας, από τε στρατηγών, βασιλικών ανθρώπων και έως έσχατου ανθρώπου του δουλείαν καταπιστευομένου, ότι δε και ιδιώτας και χωριάτας, και έως του εν τω μύλωνι αλήθοντος, ίνα μη επηρεάση τις τους αυτούς μοναχούς, αλλά μηδέ καθώς εστί του Ερισσού η ενορία, και την έσω προς το του Αθωνος Όρους εισέρχεσθαι τίνας, μήτε ποιμένας μετά των ποιμνίων αυτών μήτε βουκόλους μετά των βουκολίων».

Κατά το τελευταίο τέταρτο του 9ου αιώνα υπήρχε μεγάλο πλήθος ερημιτών και σκήτες και μικρά κοινόβια και λαύρες γύρω από τον Ισθμό, τον Πρόβλακα. Ήδη την εποχή αυτή διαπιστώνουμε πως σε κάποιο σημείο της περιοχής πιθανότατα ανάμεσα στο Ιβηρήτικο μετόχι «Πυργούστα» και την «Κομίτσα», λειτουργούσε ένα μοναστικό διοικητικό κέντρο, πού είναι γνωστό με τον τίτλο «καθέδρα γερόντων», όπου εξασκούσε ένα είδος εποπτείας και διοικήσεως των μοναστικών κοινοτήτων μια ομάδα μοναχών εκπροσώπων των διαφόρων κοινοβίων και των ασκητών, με επικεφαλής τον Πρώτο. Στη θέση αυτή, τρεις φορές τουλάχιστο τον χρόνο, συνεδρίαζαν οι γέροντες επικεφαλής διαφόρων μοναχικών σχημάτων, για να αποφασίσουν για βασικά προβλήματα της μοναστικής πολιτείας.

Ανάμεσα στις σκήτες και τις μικρές μονές ιδιαίτερη δύναμη είχε αποκτήσει η Μονή Κολοβού κοντά στην Ιερισσό, με την απόσπαση, το 886, χαριστικών σιγιλλίων από τον γιο του αυτοκράτορα Βασιλείου Α΄ του Μακεδόνα, τον Λέοντα ΣΤ΄ τον Σοφό. Με τα σιγίλλια αυτά οι μοναχοί της Μονής Κολοβού έγιναν κύριοι όχι μόνο του Αθω, άλλα και της περιοχής των Σιδεροκαυσίων και των Χλομουτλών τα μοναστήρια του Μουστάκωνος, του Καρδιογνώστου, του Αθανασίου και του Λουκά προσαρτήθηκαν επίσης στη Μονή Κολοβού, στην οποία υπαγόταν ακόμη και η Γερόντων Καθέδρα. Τον ίδιο χρόνο όμως κατόρθωσαν oι Αθωνίτες μοναχοί να επανορθώσουν την αδικία και να λάβουν νέο διορθωτικό σιγίλλιο από τον αυτοκράτορα, που ακύρωνε τα προηγούμενα που αποσπάστηκαν «κατά πανουργίαν».

Η ιστορία έχει διασώσει δύο μεγάλα ονόματα του πρώιμου μοναχικού βίου στον Αθω. Ο πρώτος είναι ο Πέτρος ο Αθωνίτης και ο δεύτερος ο Ευθύμιος Θεσσαλονίκης. Βιογραφία του Πέτρου του Αθωνίτη έγραψαν ο Νικόλαος Σιναΐτης και ο Γρηγόριος ο Παλαμάς. Από τον βίο του οσίου Πέτρου μαθαίνουμε ότι, εκτός από τα άλλα μοναστήρια που μνημονεύσαμε, υπήρχε και η Μονή Κλήμεντος, από τις αρχές τουλάχιστον του 9ου αιώνα. Ο Όσιος Πέτρος ήταν στρατιωτικός και υπηρετούσε στα αυτοκρατορικά τάγματα των Σχολαρίων. Αίχμαλωτίστηκε όμως από τους Αραβες και οδηγήθηκε στο φρούριο της Σαμάρα, στη Μεσοποταμία, από όπου ύστερα από περιπέτειες κατόρθωσε να ελευθερωθεί. Μοναχός εκάρη στη Ρώμη, αλλά γρήγορα κατέφυγε σε απροσπέλαστες τοποθεσίες του Αθω, όπου εμόνασε 53 χρόνια έχοντας για τροφή άγρια χόρτα, χωρίς να συναντήσει άνθρωπο μέχρι λίγο πριν από τον θάνατο του. Η δεύτερη φυσιογνωμία του αθωνίτικου ασκητισμού είναι ο Αγιος Ευθύμιος «ο εν Θεσσαλονίκη», που καταγόταν από τα μέρη της Αγκυρας (γεννήθηκε το 823). Όταν καταστράφηκε η μονή της ασκήσεως του στον Όλυμπο της Μυσίας, στα χρόνια του Σχίσματος, κατέφυγε στον Αθω (859). Εκεί έζησε τρία χρόνια ως ερημίτης μέχρι το 862, οπότε τον βλέπούμε να ιδρύει λαύρα. Οι πειρατικές επιδρομές όμως των Σαρακηνών, που είχαν ορμητήριο την Κρήτη, ήταν μια φοβερή μάστιγα για τους ασκητές, που αναγκάζονταν να εγκαταλείψουν τη χερσόνησο του Αθω και να καταφύγουν στο εσωτερικό της Χαλκιδικής, στη Βρασταμού. Εκεί ο Ευθύμιος ίδρυσε μια καινούργια λαύρα. Ανάμεσα στους μαθητές του Ευθυμίου ήταν και ο Ιωάννης Κολοβός, που είδαμε ότι ίδρυσε τη λαύρα κοντά στην Ιερισσό, στη διώρυγα του Ξέρξη (869-873). Η παράδοση θεωρεί ότι και η ερειπωμένη σήμερα Μονή του Αγίου Βασιλείου, που βρίσκεται στην παραλία της Μονής Χελανδαρίου, σε μικρή απόσταση ΒΑ του Αρσανά, πλάι στο νεκροταφείο της αρχαίας Χρυσής, ανιδρύθηκε από τον Αγιο Βασίλειο, έναν άλλο μαθητή του οσίου Ευθυμίου, επίσης τον 9ο αιώνα.

Σε σιγίλλιο του αυτοκράτορα Λέοντα ΣΤ΄ του Σοφού βλέπουμε ότι η έδρα του Πρώτου, η «Καθέδρα των Γερόντων», κοντά στη διώρυγα (ή δίολκο) του Ξέρξη, ονομάζεται ήδη το 911 «Παλαιά». Είχε συνεπώς μεταφερθεί στη νέα της θέση, στο κέντρο της χερσονήσου, στη «Μέση», όπως ονόμαζαν τότε τις Καρυές. Αυτό σημαίνει ότι στις αρχές του l0ου αιώνα ο μοναχισμός είχε απλωθεί σε όλο τον Αθω και δεν εξυπηρετούσε τους μοναχούς και τους ασκητές ή παλιά θέση του Πρώτου στη διώρυγα, κοντά στην Ιερισσό, που εξυπηρετούσε αρχικά το εκεί γύρω συγκεντρωμένα παλαιά κοινόβια και λαύρες. Στη Μέση κατοικούσε αρχικό μόνον ο Πρώτος, που τον εξέλεγαν οι μοναχοί όλων των μοναστηριών, και αυτός διοικούσε πνευματικά τον τόπο. Τρεις φορές τον χρόνο (τα Χριστούγεννα, το Πάσχα και της Κοιμήσεως της Θεοτόκου), συνέρχονταν εκεί oι αντιπρόσωποι των μοναστηριών στην εκκλησία της καθέδρας του Πρώτου, το περίφημο «Πρωτάτον». Ο Πρώτος του Όρους είχε εξουσία εκκλησιαστική και δικαίωμα να φοράει πολυσταύριο φελόνι, όπως οι αρχιερείς. Είχε δικαίωμα επίσης να μετέχει στις συνόδους και τις συνελεύσεις των πατριαρχών, να χειροτονεί υποδιακόνους και αναγνώστες και να αποκαθιστά ηγουμένους και πνευματικούς στα μοναστήρια του Όρους.

Αρθρο 105 - (Καθεστώς του Αγίου Όρους)

1. H χερσόνησος του Αθω, από τη Mεγάλη Bίγλα και πέρα, η οποία αποτελεί την περιοχή του Aγίου Όρους, είναι, σύμφωνα με το αρχαίο προνομιακό καθεστώς του, αυτοδιοίκητο τμήμα του Eλληνικού Kράτους, του οποίου η κυριαρχία πάνω σ αυτό παραμένει άθικτη. Aπό πνευματική άποψη το Αγιο Όρος διατελεί υπό την άμεση δικαιοδοσία του Oικουμενικού Πατριαρχείου. Όλοι όσοι μονάζουν σ αυτό αποκτούν την ελληνική ιθαγένεια μόλις προσληφθούν ως δόκιμοι ή μοναχοί, χωρίς άλλη διατύπωση.
2. Tο Αγιο Όρος διοικείται, σύμφωνα με το καθεστώς του, από τις είκοσι Iερές Mονές του, μεταξύ των οποίων είναι κατανεμημένη ολόκληρη η χερσόνησος του Αθω, το έδαφος της οποίας είναι αναπαλλοτρίωτο.
H διοίκησή του ασκείται από αντιπροσώπους των Iερών Mονών, οι οποίοι αποτελούν την Iερή Kοινότητα. Δεν επιτρέπεται καμία απολύτως μεταβολή στο διοικητικό σύστημα ή στον αριθμό των Mονών του Aγίου Όρους, ούτε στην ιεραρχική τάξη και τη θέση τους προς τα υποτελή τους εξαρτήματα. Aπαγορεύεται να εγκαταβιώνουν στο Αγιο Όρος ετερόδοξοι ή σχισματικοί.
3. O λεπτομερής καθορισμός των αγιορειτικών καθεστώτων και του τρόπου της λειτουργίας τους γίνεται από τον Kαταστατικό Xάρτη του Aγίου Όρους, τον οποίο, με σύμπραξη του αντιπροσώπου του Kράτους, συντάσσουν και ψηφίζουν οι είκοσι Iερές Mονές και τον επικυρώνουν το Oικουμενικό Πατριαρχείο και η Bουλή των Eλλήνων.
4. H ακριβής τήρηση των αγιορειτικών καθεστώτων τελεί ως προς το πνευματικό μέρος υπό την ανώτατη εποπτεία του Oικουμενικού Πατριαρχείου και ως προς το διοικητικό μέρος υπό την εποπτεία του Kράτους, στο οποίο ανήκει αποκλειστικά και η διαφύλαξη της δημόσιας τάξης και ασφάλειας.
5. Oι πιο πάνω εξουσίες του Kράτους ασκούνται από διοικητή, του οποίου τα δικαιώματα και καθήκοντα καθορίζονται με νόμο.
Mε νόμο επίσης καθορίζονται η δικαστική εξουσία που ασκούν οι μοναστηριακές αρχές και η Iερή Kοινότητα, καθώς και τα τελωνειακά και φορολογικά πλεονεκτήματα του Aγίου Όρους.

Γλωσσάρι




Αθωνικός τύπος ναού : Είναι ο τύπος του σύνθετου σταυροειδούς εγγεγραμμένου με τρούλο ναού, στον οποίο προστίθενται στη βόρεια και νότια πλευρά του οι δύο κόγχες των χορών και στη δυτική πλευρά ένας ευρύχωρος νάρθηκας, η λιτή.

αντιπροσωπεία ή κονάκια : Κελλιά στις Καρυές, τα οποία χρησιμεύουν ως κατοικίες των εκάστοτε αντιπροσώπων των είκοσι αγιορείτικων μονών στην Ιερά Κοινότητα.
(Η Μονή Κουτλουμουσίου δεν διαθέτει αντιπροσωπείο, καθότι απέχει ελάχιστα από τις Καρυές.)

αρσανάς ή νεώριο : Κτιριακό συγκρότημα στην παραλία της μονής που περιλαμβάνει καραβοστάσιο, αποθήκες και την κατοικία του αρσανάρη μοναχού.
αρχονταρίκι : Χώρος εντός της μονής που προορίζεται για την υποδοχή και τη φιλοξενία των προσκυνητών.

βαγεναρειό ή βαγεναρείον ή κρασαριό : Αποθηκευτικός χώρος, στον οποίο φυλάσσεται το κρασί και το ρακί της μονής.

βακουφναμέ : Τα δημόσια έγγραφα που συντάσσονταν από τον καδή (ιεροδικαστή) για τη σύσταση των βακουφίων, των κτημάτων δηλαδή που είχαν αφιερωθεί σε θρησκευτικά και ευαγή ιδρύματα όπως τεμένη, νοσοκομεία, πτωχοκομεία, σχολεία. ( από την τουρκική λέξη wakf δηλ.αφιέρωμα)

βασιλική : Ο αρχαιότερος αρχιτεκτονικός τύπος χριστιανικού ναού, σε σχήμα επιμήκους ορθογωνίου, που διαιρείται κατά μήκος με κιονοστοιχίες σε τρία ή πέντε, και σπάνια σε επτά ή εννέα, κλίτη.

Βοεβόδας ή βοϊβόδας : Ο ηγεμόνας των Παραδουναβίων Ηγεμονιών

βουρδουναρειό ή βορδοναρειό και βορδοναριό: Ο στάβλος ( από το βόρδος= μουλάρι.)

Γεροντία : Το σώμα που διοικεί τη μονή με επικεφαλής τον καθηγούμενο. Ο ηγούμενος εκλέγεται ισόβια από την αδελφότητα και σύμφωνα με τον εσωτερικό κανονισμό κάθε μονής.
Η εκλογή γνωστοποιείται α)στην Ιερά Κοινότητα, η οποία ελέγχει την νομιμότητα των διαδικασιών της εκλογής και προβαίνει με ιεροκοινοτική αντιπροσωπεία στην εγκαθίδρυση του ηγουμένου και β) στο Οικουμενικό Πατριαρχείο, το οποίο αποστέλλει ευχετική ευλογία.
To σώμα επίσης της Γεροντικής σύναξης εκλέγει από τα μέλη του με ετήσια θητεία, δύο ή τρείς επιτρόπους , οι οποίοι μαζί με τον ηγούμενο εξασκούν τη διοίκηση και τη διαχείριση.

δοχειό ή δοχείον: Η αποθήκη τροφίμων της μονής, κυρίως η αποθήκη του λαδιού. Δοχειάρης ονομάζεται ο μοναχός που είναι υπεύθυνος για το δοχειό.

Δρουγγάριος ή δρουγγάρης : Η ονομασία στους βυζαντινούς χρόνους δήλωνε αρχικά αξίωμα στον στρατό (με βαθμό αντίστοιχο προς τον χιλίαρχο) και στον στόλο. Από τον 12ο αιώνα ο δρουγγάριος αναλαμβάνει και δικαστικά καθήκοντα, εκδικάζοντας αστικές υποθέσεις.

εξαρτήματα : Oικιστικές εκφράσεις του Αθωνικού μοναχισμού δηλαδή οι σκήτες , τα κελλιά , οι καλύβες , τα ησυχαστήρια και τα καθίσματα, που υπάγονται στις κυρίαρχες μονές. Ο Καταστατικός Χάρτης του Αγίου Όρους προσδιορίζει οτι τα εξαρτήματα δεν αποτελούν νομικά πρόσωπα και δεν αντιπροσωπεύονται αυτοτελώς ούτε εντός , ούτε εκτός Αγίου Ορους.

εξωνάρθηκας : Χώρος με ανοιχτή τοξοστοιχία που καταλαμβάνει στη δυτική πλευρά του ναού συνήθως ολόκληρο το πλάτος και βρίσκεται πριν από τον κυρίως νάρθηκα και τη λιτή.

Ηγουμενείο : Το ενδιαίτημα του ηγουμένου της μονής στις ιδιόρρυθμες μονές ηγουμενείο ονομάζεται το γραφείο των επιστατών.

Ησυχαστήρια ή ασκηταριά ή ασκητήρια : Κατοικίες μοναχών που αποζητούν μια αυστηρότερη άσκηση. Πρόκειται για μικρές καλύβες ή σπηλιές οι οποίες βρίσκονται σε δύσβατους και απρόσιτους τόπους και είναι στοιχειωδώς διαρρυθμισμένες ώστε να ανταποκρίνονται στην ανάγκη ασκητικής διαβίωσης.

ιδιόρρυθμη (λειτουργία μονής ): Λειτουργία που εμφανίζεται κατά την υστεροβυζαντινή περίοδο αρχικά στα μοναστήρια της βασιλεύουσας. Η διοίκηση ασκείτο από τη Σύναξη Προϊσταμένων, η λατρεία ήταν κοινή αλλά τα διακονήματα ήταν αμειβόμενα.Ο κάθε μοναχός είχε την προσωπική ευθύνη της κάλυψης των βιοτικών του αναγκών. Σήμερα στο Άγιον Όρος δεν υπάρχουν πλέον ιδιόρρυθμες μονές.

ιδιόρρυθμα μοναστήρια : Bλ.ιδιόρυθμη λειτουργία μονής.

Ιερά Επιστασία : Είναι το σώμα που ασκεί την εκτελεστική εξουσία. Αποτελείται από τέσσερα μέλη, σύμφωνα με τη διαίρεση των μονών του Αγίου Όρους σε πέντε τετράδες. Από τα πρόσωπα αυτά ο αντιπρόσωπος της πρώτης τη τάξη μονής προεδρεύει στην Ιερά Επιστασία και ονομάζεται. Πρώτος ή Πρωτεπιστάτης, δικαίωμα εκλογής του οποίου έχουν μόνο οι πέντε πρώτες μονές στην Αθωνική ιεραρχία.

Ιερά Κοινότητα Αγίου Όρους : Είναι το σώμα που ασκεί τη διοικητική εξουσία. Αποτελείται από τους είκοσι αντιπροσώπους, οι οποίοι εγκαθίστανται την 1η Ιανουαρίου για ένα χρόνο.

Καθίσματα : Μικρά συνήθως κτίσματα που βρίσκονται κοντά στη μονή, στην οποία ανήκουν και στα οποία η μονή εγκαθιστά συνήθως μόνο ένα μοναχό. (Εξαίρεση στην περιγραφή αυτή αποτελεί το Κάθισμα του Αγίου Ευσταθίου ή Μυλοπόταμος, της ΙΜ Μεγίστης Λαύρας.)

Καθολικό : Ο κεντρικός ναός της μονής.

καλύβες : Αυτοτελή κτίσματα μικρότερα από τα κελλιά με μικρή εδαφική έκταση, αλλά, με ενσωματωμένο ναό.Όταν δεν έχουν ναό ονομάζονται ξεροκάλυβα.Πολλές καλύβες μαζί μπορεί να συγκροτούν μια σκήτη, αλλά μπορεί και να μην έχουν καμία οργάνωση ή σχέση μεταξύ τους.

Κελλιά ή Κελλία : α) Ευρύχωρα κτίρια με ενσωματωμένο ναό, που διαθέτουν συχνά μεγάλη εδαφική έκταση.

κελ(λ)ιά : οι χώροι διαβίωσης των μοναχών εντός των πτερύγων της μονής, που μπορεί να αποτελούνται από μονά δωμάτια ή από διαμερίσματα περισσότερών δωματίων.

κοινοβιακή μονή : Η μονή στην οποία η διοίκηση ασκείται από τον Ηγούμενο, ο οποίος είναι ο επικεφαλής της Σύναξης Προϊσταμένων, τα διακονήματα αποτελούν υποχρέωση του κάθε μοναχού και η εστίαση είναι κοινή. Όλες οι μονές του Αγίου Όρους είναι αυτοδιοίκητες και σήμερα είναι πλέον όλες κοινοβιακές .

κόρδα: Πτέρυγα της μονής.

κράλης και κραλ: Τη σλαβική αυτή ονομασία του βασιλιά χρησιμοποιούσαν οι Βυζαντινοί για τους ηγεμόνες της Σερβίας κυρίως, αλλά και της Ρουμανίας. Οι Τούρκοι τη χρησιμοποιούσαν ως τίτλο τον οποίο απέδιδαν γενικώς σε όλους τους Ευρωπαίους βασιλείς.

Κρασαριό:Aποθηκευτικός χώρος φύλαξης κρασιού.

Κυριακό ή κυριακός ναός: Ο κεντρικός ναός της σκήτης.

λαδαριό: Χώρος φύλαξης λαδιού.

λιτή: Ευρύχωρος νάρθηκας των μοναστηριακών ναών, όπου τελείται η Ακολουθία της Λιτής.

μαρμαροθέτημα : Διακοσμητικό ψηφιδωτό δάπεδο, που αποτελείται από συνδυασμούς μαρμαροστρώσεων και μαρμάρινων διακοσμήσεων.

μετόχι : Ιδιοκτησία της μονής που βρίσκεται εκτός των ορίων της γύρω από αυτήν ιδιόκτητης περιοχής και αναφέρεται κυρίως στις εκτός του Αγίου Όρους ιδιοκτησίες της μονής. Μετόχι ονομάζεται και ο ναός που υπάρχει μέσα στο κτήμα. Διοικείται από μοναχούς, οι οποίοι αποστέλλονται από την κυρίαρχη μονή ως επιστάτες και ονομάζονται μετοχιάριοι ή οικονόμοι του μετοχίου, οι δε πρόσοδοι του μετοχίου ανήκουν στη μονή και όχι στον μετοχιάριο. Οι Ακολουθίες στον ναό του μετοχίου γίνονται με τη συγκατάθεση και την άδεια του τοπικού επισκόπου, στην επισκοπική έδρα του οποίου υπάγεται το μετόχι.

νάρθηκας : Ο πρόναος, ο εισαγωγικός χώρος στο δυτικό τμήμα του ναού.

νεώριο : βλέπε Αρσανάς

ρακοκαζαναριό ή ρακαριό : Ο χώρος, συνήθως εκτός του περιβόλου της μονής, που προορίζεται για την απόσταξη της ρακής.

Πρωτεπιστάτης : βλ. Πρώτος

Πρώτος : Ο αντιπρόσωπος της πρώτης τη τάξη μονής που είναι επι κεφαλής της κάθε τετράδας Ιερών Μονών που συγκροτούν την Ιερά Επίστασία και που προεδρεύει στην Ιερά Επιστασία.Δικαίωμα εκλογής Πρώτου ή Πρωτεπιστάτου έχουν μόνο οι πέντε πρώτες μονές στην Αθωνική ιεραρχία.
(ΙΜ Μεγίστης Λαύρας, ΙΜ Βατοπεδίου, ΙΜ Ιβήρων , ΙΜ Χιλανδαρίου, ΙΜ Διονυσίου)

σταυροειδής ναός (εγγεγραμμένος με τρούλο ) : Τύπος ναού που διαμορφώνεται από τέσσερις ημικυλινδρικές καμάρες σταυροειδώς διατεταγμένες και τρούλο στο κέντρο. Οι μεταξύ των κεραιών του σταυρού χώροι καταλαμβάνονται από τα γωνιαία διαμερίσματα.

Σταυροπηγιακή μονή : Σταυροπηγιακή ή πατριαρχική χαρακτηρίζεται η μονή η οποία υπάγεται άμεσα στον Οικουμενικό Πατριάρχη και κατά συνέπεια αποσυνδέεται από την διοικητική εποπτεία του επιχώριου μητροπολίτη ή επισκόπου. Σύμφωνα με την κανονική παράδοση της Ορθόδοξης Εκκλησίας, ο Πατριάρχης έχει το δικαίωμα κατά την ίδρυση μονής σε περιοχή της δικαιοδοσίας του να αποστέλλει σταυρό, ο οποίος τοποθετείται στα θεμέλια της μονής και θεμελιώνει την άμεση εξάρτησή της από αυτόν.

σύναξη προϊστάμενων : Συμβούλιο από επτά ή εννέα μοναχούς, τα οποία εκλέγονται με ισόβια θητεία από τους μοναχούς της μονής και ασκούν τη διοίκησή της.

συνοδικό : Η αίθουσα, στην οποία συνέρχεται η Σύναξη Προϊσταμένων .Το συνοδικό λειτουργεί και σαν αίθουσα υποδοχής επισήμων προσώπων.

Τράπεζα : Xώρος εστίασης των μοναχών και προσκυνητών με τελετουργικό που περιλαμβάνεται στο τυπικό της λειτουργίας των Ιερών Μονών αλλά και Σκητών.

φιάλη : Κρήνη για την τέλεση του αγιασμού των υδάτων.

φιλενωτικοί ή ενωτικοί : Χαρακτηρισμός των ορθόδοξων κληρικών και λαϊκών της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, κατά τον 13ο, τον 14ο και τον 15ο αιώνα. Οι Φιλενωτικοί υποστήριζαν την ανάγκη αποκατάστασης της ενότητας της Ορθοδόξου και της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας, με σκοπό τη σωτηρία της αυτοκρατορίας από την τουρκική απειλή.

χοροί : Έτσι ονομάζονται οι ημικυκλικές κόγχες που διανοίγονται στους πλευρικούς τοίχους των ναών αθωνικού τύπου.

χρυσόβουλ(λ)ο : Ονομασία επίσημου διατάγματος του Βυζαντινού αυτοκράτορα, το οποίο χαρακτηρίσθηκε έτσι από τη ενσφράγισή του με χρυσή σφραγίδα (λατινικά bulla) στις μεταξωτές ταινίες του εγγράφου, για να βεβαιώνεται η αυθεντικότητά του.

ΤΗΛΕΦΩΝΙΚΟΣ ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΑΓΙΟΥ ΟΡΟΥΣ.
(Πρόθεμα 23770)

ΙΕΡΑ ΕΠΙΣΤΑΣΙΑ ΤΗΛ.:23224 FAX.:23315

ΙΕΡΕΣ ΜΟΝΕΣ
Μονή Μεγίστης Λαύρας ΤΗΛ.: 23754 FAX:23762
Μονή Βατοπεδίου ΤΗΛ.: 41488 FAX:41462
Μονή Ιβήρων ΤΗΛ.: 23643 FAX: 23248
Μονή Χελανδαρίου ΤΗΛ.:23797 FAX:23108
Μονή Διονυσίου ΤΗΛ.:23687 FAX:23686
Μονή Κουτλουμουσίου ΤΗΛ.:23226 FAX:23731
Μονή Παντοκράτορος ΤΗΛ.:23880 FAX:23685
Μονή Ξηροποτάμου ΤΗΛ.:23251 FAX:23733
Μονή Ζωγράφου ΤΗΛ.:23247 FAX:23247
Μονή Δοχειαρίου ΤΗΛ.:23245 FAX:23245
Μονή Καρακάλου ΤΗΛ.:23225 FAX:23746
Μονή Φιλοθέου ΤΗΛ.:23256 FAX:23674
Μονή Σίμωνος Πέτρας ΤΗΛ.:23254 FAX:23707
Μονή Αγίου Παύλου ΤΗΛ.:23741 FAX:23355
Μονή Σταυρονικήτα ΤΗΛ.:23255 FAX:23255
Μονή Ξενοφώντος ΤΗΛ.:23633 FAX:23631
Μονή Γρηγορίου ΤΗΛ.:23668 FAX:23671
Μονή Εσφιγμένου ΤΗΛ.:23796
Μονή Παντελεήμονος ΤΗΛ.:23252 FAX:23252
Μονή Κασταμονίτου ΤΗΛ.:23228 FAX:23228

ΕΠΙΣΚΕΠΤΕΣ

Επίσκεψη στο Aγιο Όρος επιτρέπεται, σύμφωνα με τον Καταστατικό χάρτη Τυπικό της Μοναστικής Πολιτείας, μόνο στους άντρες.
Στις γυναίκες δεν επιτρέπεται ούτε η προσέγγιση στις ακτές του Όρους.
Οι Έλληνες επισκέπτες πρέπει να έχουν μαζί τους ταυτότητα.
καί απαραιτήτως τα διαμονητήρια τα οποία και προμηθεύονται κατά την επιβιβαση τους στην Ουρανούπολη.


ΕΚΔΟΣΗ ΔΙΑΜΟΝΗΤΗΡΙΩΝ
Τηλέφωνο για έκδοση Διαμονητηρίων 2310252575. Η δήλωση πρέπει να γίνει τουλάχιστον 2 μήνες πριν, καθώς και ο ακριβής αριθμός των επισκεπτών και η δήλωση των στοιχείων τους, και οι οποίοι δεν πρέπει να ξεπερνούν τους 5
Οι αλλοδαποί επισκέπτες γίνονται δεκτοί σε περιορισμένο αριθμό ημερησίως γύρω στους 10


ΜΕΤΑΒΑΣΗ ΣΤΟ ΑΓΙΟ ΟΡΟΣ
Ο επισκέπτης του Αγίου Όρους μπορεί να πάει εκεί ξεκινώντας από τη θεσσαλονίκη οδικώς και φτάνοντας ως την Ιερισσό ή τα Νέα Ρόδα ή την Ουρανούπολη Χαλκιδικής δια μέσου της Αρναίας. Ο δρόμος είναι ασφαλτοστρωμένος με καλές συνθήκες κυκλοφορίας απόσταση από θεσσαλονίκη 143 χλμ.
Από Ιερισσό και Νέα Ρόδα συνεχίζει προς το Όρος με καΐκι. Η διαδρομή μέχρι τη σκάλα της Μονής Ιβήρων διαρκεί 4 περίπου ώρες. Από κει προωθείται στην πρωτεύουσα του Αγίου Όρους, τις Καρυές, με λεωφορείο μέσα σε μισή ώρα.
Αν ο επισκέπτης πάει διαμέσου της Ουρανούπολης, τότε από εκεί μπορεί να φτάσει με καΐκι, σε 2 ώρες περίπου, στο λιμάνι της Δάφνης του Αγίου Όρους.
Από τη Δάφνη με λεωφορείο φτάνει στις Καρυές σε μισή περίπου ώρα.


ΑΓΙΟ ΟΡΟΣ ΓΕΝΙΚΑ
Τό Αγιο Ορος, ο Αθως ειναι αυτόνομη και αυτοδοικούμενη περιοχή του ελληνικού κράτους.
Καταλαμβάνει σχεδόν ολόκληρη την ανατολική από τις τρείς χερσονήσους τής Χαλκιδικής και εχει μήκος 40 περίπου χιλιόμετρα πλάτος 8-12χιλιόμετρα και έκταση 332,5 τετραγωνικά χιλόμετρα.
Στό Κέντρο της χερσονήσου του Αγίου Ορους σχηματίζεται μια εκτεταμενη σε μηκος οροσειρά που καταλήγει στο όρος Αθως με ύψος 2.033 μέτρα.Tα συνορα τής μοναστικής πολιτείας ορίζονατι στο χερσαίο χωρο με μια νοητή γραμμή που αρχιζει από την τοποθεσία Φραγκόκαστρο στην δυτική ακτή και φτανει ως το ακρωτήριο αραπης στην απεναντι άκρη παράπλευρα απο τα ριζά του βουνού Μεγάλη Βίγλα.