Η εκτέλεση της μεσαίας τάξης…

Τα δυσμενή οικονομικά στοιχεία έχουν χάσει προ πολλού τη δύναμή τους να σοκάρουν. Όμως, η ανακοίνωση των στοιχείων για τον τιμάριθμο του Δεκεμβρίου πρέπει τουλάχιστον να μας προβληματίζει. Όχι γιατί διαψεύδονται οι φρούδες ελπίδες που επιχειρούσε να δημιουργήσει ο Μ. Χρυσοχοϊδης για μεγάλες μειώσεις τιμών ως τα Χριστούγεννα (ποιος το θυμάται, άλλωστε;), αλλά γιατί περιγράφουν με ένα αμείλικτο τρόπο μια άκρως επικίνδυνη για την οικονομική ζωή διαδικασία… εκτέλεσης της μεσαίας τάξης της χώρας.


Το μείγμα οικονομικής πολιτικής του μνημονίου έχει περιγραφεί σαν μια σκληρή, αλλά αναγκαία, πολιτική αποπληθωρισμού με τις γνωστές συνταγές του ΔΝΤ. Φαίνεται, όμως, ότι στην Ελλάδα πετύχαμε αποτελέσματα που διαψεύδουν την οικονομική θεωρία: με βαθιά ύφεση, τεράστια αύξηση της ανεργίας και άνευ προηγουμένου συμπίεση των εισοδημάτων, καταφέραμε όλο το 2010 να περάσει με εξωφρενικές αυξήσεις στα βασικότερα αγαθά και υπηρεσίες της καθημερινότητας και τον τιμάριθμο να διαμορφώνεται τον Δεκέμβριο στο 5,2%, με μια σημαντική αύξηση από το 4,9% του Νοεμβρίου.


Τα «χρυσά αγόρια» του ΔΝΤ και της Κομισιόν έχουν προ πολλού σκίσει τα πτυχία τους, παρακολουθώντας αυτές τις ελληνικές ιδιαιτερότητες. Όταν διαμόρφωναν το τριετές πρόγραμμα, προέβλεπαν μεγάλη κάμψη του πληθωρισμού, αλλά έχουν προ πολλού αναθεωρήσει τις προβλέψεις τους επί το… ελληνικότερο και τώρα λένε ότι από το 2011 θα δούμε τον πληθωρισμό να υποχωρεί, επειδή σταδιακά θα εξαλειφθεί η επίπτωση από τις μεγάλες αυξήσεις έμμεσων φόρων, στις οποίες αποδίδεται το μεγαλύτερο μέρος της αύξησης του κόστους ζωής.


Βέβαια, οι οικονομολόγοι των διεθνών οργανισμών γνώριζαν καλά εξ αρχής αυτή την επίδραση των φόρων στις τιμές και την είχαν ενσωματώσει στους αρχικούς, εσφαλμένους όπως αποδείχθηκε, υπολογισμούς τους. Αυτό που δεν περίμεναν, ήταν ότι, παρά την τεράστια συρρίκνωση του διαθέσιμου εισοδήματος και της ζήτησης, η τριτοκοσμική λειτουργία του ανταγωνισμού στην αγορά μας θα επέτρεπε στις επιχειρήσεις όχι μόνο να μεταφέρουν στους καταναλωτές τις πρόσθετες φορολογικές επιβαρύνσεις, αλλά να περάσουν και τις δικές τους ανατιμήσεις.


Σύμφωνα με τα στοιχεία της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής, τον Δεκέμβριο οι αυξήσεις στο κόστος βασικών αγαθών και υπηρεσιών «έτρεχαν» με «τρελούς» ετήσιους ρυθμούς. Ενδεικτικά: 1,9% η αύξηση στην κατηγορία ειδών διατροφής, 18,9% στα αλκοολούχα και τον καπνό (εκεί έπεσε βαρύς ο πέλεκυς της έμμεσης φορολογίας), 2,3% στην ένδυση και υπόδηση (παρά τον καταιγισμό «λουκέτων»…), 7,5% στο κόστος στέγασης, 2,1% στα διαρκή αγαθά και τα είδη και υπηρεσίες νοικοκυριού, 0,1% στην υγεία (παρά τις μεγάλες μειώσεις στο κόστος των φαρμάκων), 15,1% στις μεταφορές (η βενζίνη πωλείται σε τιμές σαμπάνιας…), 1,8% στις επικοινωνίες (παρά τον υποτιθέμενο σκληρό ανταγωνισμό των παρόχων), 2,9% στις υπηρεσίες ξενοδοχείων, καφέ και εστιατορίων.


Ο συνδυασμός πρωτοφανούς εδώ και δεκαετίες ύφεσης και ανεξέλεγκτης αύξησης στο κόστος ζωής οδηγεί με επικίνδυνα γρήγορους ρυθμούς στην οικονομική εξόντωση της μεσαίας τάξης της χώρας, που εδώ και δεκαετίες διευρυνόταν και βελτίωνε συνεχώς το βιοτικό της επίπεδο –όσοι ζούσαν ήδη στα όρια της φτώχειας δεν βιώνουν με εξίσου δραματικό τρόπο αυτή την αναστροφή. Ας μην ξεχνάμε δε, ότι η μεσαία τάξη έχει και το μεγαλύτερο βάρος χρέωσης από την έκρηξη της καταναλωτικής πίστης τα προηγούμενα χρόνια και καλείται ταυτόχρονα με τη μείωση των εισοδημάτων και την αύξηση του κόστους ζωής να εξυπηρετήσει δυσβάστακτες οφειλές στο τραπεζικό σύστημα, που είχαν δημιουργηθεί σε εποχές τελείως διαφορετικών προσδοκιών για την εξέλιξη των μελλοντικών εισοδημάτων.


Σε αυτό το σημείο εστιάζεται μια αποτυχία της πολιτικής του μνημονίου ίσως πολύ σημαντικότερη μακροπρόθεσμα από τις ανεδαφικές, όπως αποδεικνύεται, προβλέψεις για το χρέος και την εξυπηρέτησή του. Αν δεν εμφανισθεί σύντομα «φως στο τούνελ», κατά το χιλιοειπωμένο κλισέ, για τη μεσαία τάξη, αν από αυτά τα στρώματα ξεπηδήσουν στρατιές νεόπτωχων, θα έχει συντελεστεί στην Ελλάδα μια οικονομική καταστροφή τέτοιας έκτασης, που θα χρειασθούν πολλά χρόνια για να θεραπευθούν οι επιπτώσεις της.


Μιλώντας κανείς με στελέχη της κυβέρνησης, που βρίσκονται καθημερινά υπό τη διπλή πίεση της τρόικας και της εγχώριας κοινωνικής δυσφορίας, αμέσως αντιλαμβάνεται πόσο τους φοβίζει αυτή η επικίνδυνη πίεση στη μεσαία τάξη. Κυβερνητικό στέλεχος θύμιζε στη στήλη, ότι στην Αργεντινή για πολλές δεκαετίες οι φτωχότεροι ζούσαν σε συνθήκες εξαθλίωσης. Όμως, η έκρηξη που οδήγησε στην ανατροπή του πολιτικού συστήματος εκδηλώθηκε στις αρχές της προηγούμενης δεκαετίας, όταν δοκιμάσθηκαν σκληρά τα οικονομικά όρια αντοχής της μεσαίας τάξης, που, όπως και στην Ελλάδα, είχε γνωρίσει μια πλασματική ευημερία, με τη δολαριοποίηση της οικονομίας και τα φθηνά δάνεια που αυτή έφερε.


Ως τώρα η ελληνική μεσαία τάξη σηκώνει τα βάρη της χρεοκοπίας με πολύ λιγότερες «εκρήξεις» από όσο θα περίμενε κανείς πριν από μερικούς μήνες. Την κρίσιμη διετία 2011-2012, όμως, όλοι αντιλαμβάνονται η ανοχή θα φθάσει στα όρια της εξάντλησης και οι κοινωνικές θερμοκρασίες στα όρια του βρασμού. Και αυτό θα είναι για την κυβέρνηση ένα τεστ πολύ δυσκολότερο από όποιες δοκιμασίες μπορεί να περάσει από τις αγορές ή τους διεθνείς επιτηρητές του μνημονίου…


Υ.Γ. Γράφαμε χθες σε αυτή τη στήλη, ενόψει της δημοπρασίας εντόκων: « Το υπουργείο Οικονομικών έχει αρχίσει ήδη, με «διαρροές» στον Τύπο τις τελευταίες ημέρες, να στήνει το σκηνικό για μια δήθεν σοβαρή δοκιμασία, ένα κρίσιμο τεστ, που θα δείξει (δήθεν…) αν η χώρα διατηρεί στοιχειώδη πρόσβαση στις αγορές. Όταν «καταφέρει» να καλύψει τη σημερινή δημοπρασία εντόκων, με ένα επιτόκιο πολύ κοντά, αλλά όχι πάνω από το 5% (το θεωρητικό «πλαφόν», αφού με 5% δανειζόμαστε από τους επίσημους πιστωτές), θα ακούσουμε πανηγυρισμούς για ένα δήθεν επιτυχημένο τεστ, που πιστοποιεί την πρόοδο της ελληνικής οικονομίας και άλλα φαιδρά. Το υποτιθέμενο σημερινό «τεστ» είναι στην πραγματικότητα ένα παιχνίδι χαρτιών με σημαδεμένη τράπουλα: οι ελληνικές τράπεζες θα καλύψουν το μεγαλύτερο μέρος, αν όχι ολόκληρη την έκδοση εντόκων, ενώ το επιτόκιο έχει συμφωνηθεί εκ των προτέρων μεταξύ των ελληνικών τραπεζών και του ΟΔΔΗΧ. Δεν υπάρχει, λοιπόν, κανένα «τεστ», καμιά «κρίσιμη δοκιμασία».


Πράγματι, το σενάριο εκτυλίχθηκε με αξιοθαύμαστη ακρίβεια. Η δημοπρασία καλύφθηκε με επιτόκιο 4,9%, δηλαδή οριακά χαμηλότερο από το πλαφόν του 5%. Και ο Πέτρος Χριστοδούλου, επικεφαλής του Οργανισμού Διαχείρισης Δημοσίου Χρέους, πανηγύρισε την «επιτυχία», δηλώνοντας στο Reuters: «Είμαστε ικανοποιημένοι που συνεχίζουμε να αντλούμε βραχυπρόθεσμα κεφάλαια απρόσκοπτα». Με τέτοια σκηνοθετημένα «κρίσιμα τεστ» και «επιτυχίες», όπου οι Έλληνες αξιωματούχοι εμφανίζονται ικανοποιημένη επειδή δανείσθηκε η χώρα με πολλαπλάσιο επιτόκιο από την Γερμανία, ουδείς πείθεται για την πρόοδο στην εφαρμογή του οικονομικού μας σχεδίου. Ας μην ξεχνάμε, μάλιστα, ότι από το ήδη τοκογλυφικό επιτόκιο της προηγούμενης δημοπρασίας (4,82%) χθες πληρώσαμε ένα ακόμη υψηλότερο (4,9%)…