Η Μάχη του Μακρυγιάννη

 

Η Μάχη του Μακρυγιάννη ήταν σύγκρουση μεταξύ της Χωροφυλακής και του ΕΛΑΣ που ξεκίνησε στις 6 Δεκεμβρίου 1944 τις πρώτες ημέρες των Δεκεμβριανών.
Το κτιριακό συγκρότημα που στέγαζε το Σύνταγμα Χωροφυλακής Αθηνών βρίσκονταν στην συνοικία Μακρυγιάννη, κάτω από τον Βράχο της Ακρόπολης, η οποία έφερε το όνομα του αγωνιστή της Επαναστάσεως του 1821 Ιωάννη Μακρυγιάννη, διότι εκεί βρίσκονταν κάποτε το σπίτι του. Το Σύνταγμα της Χωροφυλακής στεγαζόταν για πολλά χρόνια στον χώρο του παλιού Στρατιωτικού Νοσοκομείου του Μακρυγιάννη. Η Χωροφυλακή στρατώνιζε τις δυνάμεις της σε κτήρια των υπηρεσιών της ή σε κτήρια, τα οποία είχαν επιταχθεί για να καλύψουν τις κτηριακές ανάγκες του Σώματος.

 

Κτίριο Βάιλερ.

Η μάχη
Αντικειμενικός σκοπός του ΕΛΑΣ
O αντικειμενικός σκοπός του ΕΛΑΣ ήταν η κατάληψη της περιοχής του Μακρυγιάννη που οδηγούσε απ’ ευθείας στο κέντρο των Αθηνών και στο στρατηγείο των Βρετανών στο Ξενοδοχείο Μεγάλη Βρεταννία απέναντι από την σημερινή Βουλή.
Αντικειμενικός σκοπός και άμυνα της Χωροφυλακής
Η αποστολή της Χωροφυλακής ήταν να επιβάλει την τάξη και να εμποδίσουν τον ΕΛΑΣ να εισχωρήσει στο Κέντρο των Αθηνών ευρισκόμενες όμως υπό περιορισμό σε στρατόπεδο, όπως το Σύνταγμα Μακρυγιάννη. Για την οργάνωση της άμυνας ιδρύθηκαν 7 εξωτερικά φυλάκια ως πρώτη ζώνη άμυνας σε διάφορες οδούς έναντι του στρατοπέδου. Ως δεύτερη ζώνη άμυνας τέθηκε η περίφραξη (μανδρότοιχος) και τρίτη ζώνη άμυνας τα εσωτερικά κτήρια.
Οπλισμός Χωροφυλακής
Ο οπλισμός του Συντάγματος Μακρυγιάννη αποτελούνταν από 289 τυφέκια διαφόρων τύπων, εκ των οποίων τα 265 τυφέκια ήταν ιταλικής κατασκευής τύπου αραβίδας και τα 24 τυφέκια ήταν τύπου Mannlicher-Schönauer, 245 για τα οποία το συνολικό απόθεμα ήταν 11.200 φυσίγγια διαφόρων τύπων και διαμετρημάτων. Τα 10.500 φυσίγγια ήταν για τα ιταλικά τυφέκια και τα 700 φυσίγγια ήταν για τα MannlicherSchönauer. Υπήρχαν επίσης τρεις ατομικοί όλμοι με απόθεμα τριάντα βλημάτων των 20΄΄ και πέντε προωθητικά βλήματα των 15΄΄, τρία οπλοπολυβόλα Breda με απόθεμα 600 φυσίγγια και 11 οπλοπολυβόλα Sten με απόθεμα 1.650 φυσίγγια. Επίσης είχε 2 πυροβόλα των 37΄΄ (37 χιλιοστών) ευθυτενούς τροχιάς με 400 βλήματα, εκ των οποίων τα 45 ήταν διατρητικά και τα 270 εκρηκτικά και 1 άρμα μάχης παλαιού τύπου με το προσωπικό του, τα οποία ανήκαν στη Σχολή Ευελπίδων.
3 – 5 Δεκεμβρίου
Ο Αρχηγός της Χωροφυλακής, Συνταγματάρχης Αργύρης Παπαργύρης, προχώρησε στην έκδοση διαταγής με την οποία έθετε όλες τις δυνάμεις της Χωροφυλακής σε κατάσταση επιφυλακής και άμυνας, με καθεστώς πολεμικού συναγερμού. Η Χωροφυλακή και συνολικά οι κυβερνητικές δυνάμεις είχαν να αντιμετωπίσουν μια κρίσιμη, τακτικού χαρακτήρα κατάσταση. Η άμυνα της ελεύθερης περιοχής των Αθηνών στηριζόταν σε δύο οχυρές περιοχές, οι οποίες βρίσκονταν στα δύο άκρα της επικράτειάς της:
– στο συγκρότημα της Σχολής Χωροφυλακής στο Γουδί,
– στο κτηριακό συγκρότημα του Συντάγματος Μακρυγιάννη.
Το απόγευμα της 3ης Δεκεμβρίου 1944 και ενώ το κέντρο της Αθήνας δεχόταν επίθεση από τις δυνάμεις του Ε.Λ.Α.Σ., η επικράτεια στην οποία ασκούνταν η κυβερνητική εξουσία της Κυβέρνησης Γ. Παπανδρέου, ήταν αυτή που περικλειόταν από τη νοητή γραμμή που ένωνε τις περιοχές, Λεωφόρο Αλεξάνδρας-Πλατεία Κυριακού-Αχαρνών-Πλατεία Βάθης-Άγιος Κωνσταντίνος-οδός Πειραιώς-Θησείο -περιοχή Μακρυγιάννη-Ζάππειο-Πλατεία Ρηγίλλης-Λεωφόρο Βασιλίσσης Σοφίας – Μεσογείων-Γουδί-Σχολή Χωροφυλακής-Ερυθρός Σταυρός-Λεωφόρο Κηφισίας- Λεωφόρο Αλεξάνδρας. Τα περισσότερα από τα σημεία της νοητής γραμμής ήταν μικρές διάσπαρτες νησίδες, κάποιες από τις οποίες μάλιστα ήταν απομονωμένες, όπως η Σχολή Χωροφυλακής στη Μακρυγιάννη, η Σχολή Ευελπίδων και οι στρατώνες της Τρίτης Ορεινής Ταξιαρχίας στο Γουδί.
6 – 7 Δεκεμβρίου
Τα ξημερώματα της 6ης Δεκεμβρίου εκδηλώνεται μεγάλη επίθεση από το 1ο Σύνταγμα ΕΛΑΣ. Η πρώτη επίθεση εκδηλώνεται στο 7ο φυλάκιο που ήταν τοποθετημένο σε πολυκατοικία της διασταύρωσης των οδών Μακρυγιάννη και Χατζηχρήστου. Το Αγγλικό πυροβολικό, που βρισκόταν στην Ακρόπολη υποστήριζε την Χωροφυλακή με πυρά πυροβολικού. Σύμφωνα με την μαρτυρία του Ορέστη Μακρή, στέλεχους του ΕΛΑΣ, οι Χωροφύλακες απ’ την πρώτη κιόλας επαφή, διαπιστώσαμε, ότι όχι μόνο δεν αιφνιδιάσαμε τον εχθρό, αλλά αντίθετα τον βρήκαμε να μας περιμένει, καλά οργανωμένος σ’ ολόκληρο σύστημα οχυρών γύρω απ’ τους στρατώνες. Μετά από μάχη που ακολούθησε μεταξύ του 7ου φυλακίου και του ΕΛΑΣ, οι συλληφθέντες αξιωματικοί και χωροφύλακες ανακρίθηκαν και εκτελέστηκαν.
Η 6η Δεκεμβρίου υπήρξε η χειρότερη μέρα για τις κυβερνητικές δυνάμεις κατά τη διάρκεια των Δεκεμβριανών, καθώς οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ κατέλαβαν το κτήριο της Ειδικής Ασφάλειας, το κτήριο της Υποδιοίκησης Χωροφυλακής, το κτήριο της Διοίκησης Χωροφυλακής Στερεάς Ελλάδας και το κτήριο της Ανωτέρας Διοίκησης Χωροφυλακής, ενώ έθεσαν υπό σφιχτή πολιορκία το κτήριο του Αρχηγείου της Χωροφυλακής, εγκλωβίζοντας σε αυτό και τον Αρχηγό της Χωροφυλακής, Συνταγματάρχη Παπαργύρη και μέχρι το βράδυ είχαν καταλάβει τα 19 από τα 24 αστυνομικά τμήματα της Αθήνας. Το μεσημέρι τα επιτιθέμενα τμήματα του ΕΛΑΣ μετά από μεγάλες απώλειες επιστρέφουν στη γραμμή εξορμήσεως που οριζόταν από τις οδούς Καρυάτιδων – Μισαραλιώτου.
8 – 9 Δεκεμβρίου
Το πρωί της 8ης Δεκεμβρίου πραγματοποιήθηκε τροφοδοσία της φρουράς της Χωροφυλακής σε τρόφιμα και πολεμοφόδια αλλά και μείωση της δύναμής της κατά 100 άνδρες, έπειτα από εντολή των Βρετανών προκειμένου να ενισχυθεί η φρουρά που υπερασπιζόταν το κτήριο του Κοινοβουλίου. Ο ΕΛΑΣ προετοιμάζονταν για την επίθεση της επομένης ημέρας. Προετοίμασε, εκτός από τους 500 άνδρες που μάχονταν εκείνη τη στιγμή στου Μακρυγιάννη, άλλους 200 άνδρες του ΙΙου τάγματος με επικεφαλής το Σαλονικίδη Μήτια, 200 άνδρες από το 3ο τάγμα του Παν. Σαμπλίδη και περίπου 100 Πειραιώτες. Δηλαδή ένα σύνολο περίπου 1000 ανδρών και το ενισχυμένο τάγμα του 6ου συντάγματος της Κορίνθου (Βαζαίος) με άλλους 500 άνδρες, με αρκετά καλό οπλισμό από πολυβόλα, όλμους και 2-3 αντιαρματικά όπλα.
Την 9η Δεκεμβρίου το απόγευμα το Σύνταγμα Μακρυγιάννη ενισχύθηκε από δεκαπέντε Βρετανούς αλεξιπτωτιστές, οι οποίοι ήταν ειδικοί στις ναρκοθετήσεις. Υπό την κάλυψη του Συντάγματος ναρκοθέτησαν τον χώρο του περιβόλου του συγκροτήματος Μακρυγιάννη. Οι Βρετανοί αλεξιπτωτιστές, μετά την ολοκλήρωση της αποστολής τους, αποχώρησαν. Κατά την έφοδο του ΕΛΑΣ στο προαύλιο του στρατοπέδου, απωθήθηκαν απ’ τα πυρά των πολυβόλων κι απ’ τα ναρκοπέδια που είχαν τοποθετηθεί στο εσωτερικό του τοίχου, γύρω – γύρω απ’ το κεντρικό κτίριο. Το τάγμα των Κορινθίων δεν κατάφερε να εισβάλει στο εσωτερικό του στρατοπέδου των Χωροφυλάκων.
10 – 11 Δεκεμβρίου
Την 10η Δεκεμβρίου οι Ελασίτες εξαπέλυσαν ευρεία επίθεση, η οποία απέτυχε μετά την επέμβαση βρετανικών ενισχύσεων. Οι βρετανικές ενισχύσεις αποτελούνταν από τρία άρματα μάχης και δεκαπέντε στρατιώτες. Το Στρατηγείο του ΕΛΑΣ μετά την αποτυχία των επιθέσεών του, αποφάσισε να σταματήσει τις επιθέσεις κατά του Μακρυγιάννη και να υιοθετήσει τη στρατηγική της στενής πολιορκίας. Έτσι ανατίναξαν όλες τις πολυκατοικίες που βρίσκονταν περιμετρικά του συγκροτήματος Μακρυγιάννη, ώστε να μη χρησιμεύουν για τη κάλυψη των δρομολογίων ενίσχυσης του Συντάγματος και προχώρησαν στη διακοπή τροφοδοσίας νερού.
11 – 18 Δεκεμβρίου
Το πρωί της 13 Δεκέμβρη ο ΕΛΑΣ δίνει εντολή να διατηρηθούν οι θέσεις γύρω απ’ τους στρατώνες του Μακρυγιάννη, να ενισχύθεί ο λόφος Φιλοπάππου και να διατηρηθεί κλειστή η λεωφόρος Συγγρού για τους Άγγλους κάνοντας επίσης ανακατανομή των δυνάμεων του
– Το 1ο τάγμα (Νέα Σμύρνη), με δύναμη 300 ανδρών, Θα παραμείνει στη δυτική πλευρά των στρατώνων.
– Το 2ο τάγμα (Καλλιθέας), με δύναμη 400 ανδρών, θα παραμείνουν στη μεσημβρινή πλευρά των στρατώνων.
– Το 3ο τάγμα (Νέα Σφαγεία), με το τάγμα της Κορίνθου, συνολικής δύναμης 500 ανδρών, θα παραμείνουν στην ανατολική περιοχή των στρατώνων, από την οδό Μακρυγιάννη μέχρι και τη λεωφόρο Συγγρού.
– Ένας λόχος από το τάγμα της Κορίνθου, δύναμης 100 ανδρών μεταφέρεται στο λόφο Φιλοπάππου.
Στις 15 Δεκέμβρη, οι χωροφύλακες, που ήταν στο παλιό Α’ Σώμα Στρατού, μαζί με τους έγκλειστους στου Μακρυγιάννη, εκτελούν επίθεση εκτός του στρατοπέδου. Τους συνοδεύουν ελαφρές δυνάμεις Άγγλων με προκάλυψη 15 αρμάτων Σέρμαν, υποστήριξη αεροπλάνων, των όλμων και των πολυβόλων της Ακρόπολης. Επιχειρούν ισχυρή αντεπίθεση από την κεντρική πύλη και τη Διονυσίου Αρεοπαγίτου, ενάντια στο 3ο τάγμα ΕΛΑΣ και τα τμήματα του τάγματος της Κορίνθου, στην ανατολική πλευρά των στρατώνων.
Παρά τις προσπάθειες των ΕΛΑΣιτών όμως, την 18η Δεκεμβρίου η πολιορκία του συγκροτήματος του Συντάγματος Μακρυγιάννη έληξε. Σημαντικό μέρος της δύναμης του Συντάγματος, σε συνεργασία με βρετανικές δυνάμεις, συμμετείχε στην απώθηση των δυνάμεων του ΕΛΑΣ πέρα από τον Αρδηττό και τη Λεωφόρο Συγγρού, έως και την περιοχή του Φαλήρου. Σε αντίστοιχες επιχειρήσεις συμμετείχε και την 19η Δεκεμβρίου, ανακαταλαμβάνοντας τις συνοικίες του Κουκακίου και του Γαμβέττα και απειλώντας τις δυνάμεις του ΕΛΑΣ που δρούσαν στην ανατολική πλευρά της Λεωφόρου Συγγρού. Το Σύνταγμα του Μακρυγιάννη έλαβε μέρος αδιάκοπα σε εκκαθαριστικές επιχειρήσεις έως τις αρχές Ιανουαρίου, οπότε και επετεύχθη η πλήρης εκκαθάριση της Αττικής από τον ΕΛΑΣ.
Ευρύτερο Πλαίσιο
Αξίζει να σημειωθεί ότι μάχες μεταξύ της Χωροφυλακής και του ΕΛΑΣ δόθηκαν και σε άλλες τοποθεσίες όπως:
– Φυλακές Βουλιαγμένης
– Φυλακές Συγγρού
– Φυλακές Αβέρωφ (Λεωφόρος Αλεξάνδρας)
– Αρχηγείο Χωροφυλακής (Οδός Ιουλιανού 36)
– 4ο Τάγμα Μετεκπαιδεύσεως Χωροφυλακής (Γ Σεπτεμβρίου 105, Πλατεία Βικτωρίας)
– Τμήμα Μεταγωγών Χωροφυλακής Αθηνών (Οδός Νικόδημου, Πλάκα)
– Ανωτέρα Διοίκηση Χωροφυλακής Στερεάς Ελλάδος (Άνδρου 16)
– Διοίκηση Χωροφυλακής Αθηνών (Κοδριγκτωνός 2)
– Σχολή Χωροφυλακής (Μεσογείων – Σημερινή Σχολή αξιωματικών Αστυνομίας)
– Εφορία υλικού και μοίρα αυτοκινήτων (Λεωφόρος Βασ. Σοφίας – Ριζάρειος Σχολή)
– Φρουρά Χωροφυλακής Υπουργείο Εσωτερικών (Φιλελλήνων 15)
– Εγκληματολογική υπηρεσία (Πλατεία Μητροπόλεως)

Απώλειες της Χωροφυλακής (συνοπτικά)
Οι συνολικές απώλειες της Χωροφυλακής κατά την διάρκεια των Δεκεμβριανών ήταν 458 Αξιωματικοί και υπαξιωματικοί και έφεδροι χωροφύλακες.Τουλάχιστον 120 συλληφθέντες χωροφύλακες εκτελέστηκαν. Οι πιο γνωστές περιπτώσεις συλλήψεων και εκτελέσεων αφορούν το στρατόπεδο Μακρυγιάννη, τις φυλακές Βουλιαγμένης, το ΙΣΤ΄ Αστυνομικό Τμήμα Πατησίων, το Β΄ Αστυνομικό Τμήμα Πλάκας και την Ανωτέρα Διοίκηση Χωροφυλακής Στερεάς Ελλάδος.
Τιμές
Ο Σύνδεσμος Αποστράτων Αστυνομικών Αθηνών οργανώνει κάθε χρόνο εκδηλώσεις για να τιμήσει τους πεσόντες Χωροφύλακες κατά την διάρκεια των μαχών του Δεκεμβρίου.