Τα 12 ευρωπαϊκά νομίσματα που εξαφανίστηκαν προς χάριν του ευρώ τα μεσάνυχτα της 31ης Δεκεμβρίου 2001 απεικόνιζαν πραγματικούς ανθρώπους και τόπους. Η δραχμή, για παράδειγμα, απεικόνιζε τα ερείπια της Αρχαίας Ολυμπίας, ενώ το γαλλικό φράγκο ένα πορτρέτο του Πολ Σεζάν. Τα ευρώ που τα αντικατέστησαν απεικονίζουν κτίρια που δείχνουν μεν την ευρωπαϊκή προέλευσή τους αλλά με ένα θολό τρόπο, χωρίς να ανταποκρίνονται σε τίποτα το συγκεκριμένο.
Τα φανταστικά σχέδια πάνω στα χάρτινα ευρώ ίσως να λένε κάτι για την εύθραυστη ταυτότητα που βρίσκεται στη βάση του ενιαίου ευρωπαϊκού νομίσματος. Αφού οι Ευρωπαίοι δεν κατάφεραν να συμφωνήσουν σε κοινά σύμβολα και κοινούς ήρωες, θα μπορούσαν να συμφωνήσουν σε κοινές πολιτικές και κοινές θυσίες όταν θα έρχονταν οι δύσκολοι καιροί;
Η κρίση του ελληνικού δημόσιου χρέους αποτελεί την πιο σοβαρή δοκιμασία για το ευρώ έως σήμερα. Την περασμένη Πέμπτη το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο συμφώνησε στη στήριξη της Ελλάδας με έναν μηχανισμό δανεισμού εσχάτης καταφυγής των ευρωπαίων εταίρων με συμμετοχή και του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου.
Αυτό μπορεί να καθησυχάζει τις αγορές προς το παρόν. Αλλά δεν αντιμετωπίζει το βαθύτερο πρόβλημα. Οι δημιουργοί του ευρώ μοιάζουν με γονείς που τέλεσαν έναν προγραμματισμένο γάμο. Ήξεραν ότι συνενώνουν χώρες με πολύ διαφορετικές οικονομίες και πολιτικές κουλτούρες. Αλλά έλπιζαν ότι με τον καιρό, οι νέοι εταίροι θα μάθαιναν να συμβιώνουν και θα αποτελούσαν μια πραγματική ένωση.
Στην πραγματικότητα η Ευρωπαϊκή Ένωση υπολόγιζε σε τρεις τύπους σύγκλισης: την οικονομική, την πολιτική και τη λαϊκή. Τον καιρό της εισαγωγής του ευρώ, λέγονταν κατά κόρον ότι η ενίσχυση του εμπορίου και των επενδύσεων ανάμεσα στα κράτη-μέλη της Ευρωζώνης θα μπορούσε να δημιουργήσει μια πραγματικά ενοποιημένη ευρωπαϊκή οικονομία, εντός της οποίας τα διαφορετικά εθνικά επίπεδα παραγωγικότητας και κατανάλωσης θα συνέκλιναν μεταξύ τους. Πολλοί υπέθεταν εξάλλου - ή ίσως απλά έλπιζαν - ότι το ευρώ θα έφερε και την πολιτική σύγκλιση. Ότι από τη στιγμή δηλαδή που οι Ευρωπαίοι θα χρησιμοποιούσαν τα ίδια κέρματα και τα ίδια χαρτονομίσματα, θα ένιωθαν πόσα πολλά κοινά στοιχεία μοιράζονταν, και θα μοιράζονταν την αφοσίωση στο ίδιο κέντρο με συνέπεια την εμβάθυνση της πολιτικής ένωσης.
Εν τέλει οι σχεδιαστές του ενιαίου νομίσματος έλπιζαν σε μια τρίτη μορφή σύγκλισης: ανάμεσα στην οπτική των ελίτ και την οπτική του απλού κόσμου. Ήταν γνωστό ότι σε ορισμένες χώρες - κλειδιά, ιδίως στη Γερμανία, ο πληθυσμός δεν συμμερίζονταν τον ενθουσιασμό της πολιτικής του ελίτ για τη δημιουργία του ευρώ. Αλλά η ελπίδα ήταν ότι και οι απλοί άνθρωποι με τον καιρό θα αγκάλιαζαν το νέο ενιαίο ευρωπαϊκό νόμισμα.
Αυτό που δείχνει η ελληνική κρίση είναι πως ο διακανονισμένος γάμος της Ευρώπης αντιμετωπίζει οριακό πρόβλημα. Οι εταίροι έχουν ξεχωριστές καταβολές. Χώρες όπως η Ελλάδα και η Πορτογαλία για πολύ καιρό επωφελούνταν από την ψευδαίσθηση της οικονομικής σύγκλισης χάρη στα χαμηλά επιτόκια και το σταθερό νόμισμα που έφερε μαζί του το ευρώ. Κι όσο η ευρωπαϊκή οικονομία εμφάνιζε ανάπτυξη, οι αγορές καλλιεργούσαν τη φαντασίωση ότι δεν υπάρχει σημαντική διαφορά ανάμεσα στα ελληνικά και τα γερμανικά κρατικά χρεόγραφα. Αλλά τώρα όλα άλλαξαν – και η Ελλάδα πρέπει να καταβάλει ένα σημαντικό πρίμιουμ για να δανειστεί.
Είναι επίσης πασιφανές ότι χώρες όπως η Ελλάδα, η Ισπανία και η Πορτογαλία παλεύουν να ανταγωνιστούν με οικονομίες πολύ μεγαλύτερης παραγωγικότητας όπως είναι η Γερμανία. Στο πλαίσιο της νομισματικής ένωσης όμως δεν μπορούν να προσφύγουν σε νομισματική υποτίμηση για να βγουν από την κρίση. Και η μόνη εναλλακτική λύση που τους προσφέρεται είναι μια μακρόχρονη και οδυνηρή περίοδο λιτότητας για τον περιορισμό των δαπανών τους μέσα από περικοπές αμοιβών και καθίζηση του επιπέδου διαβίωσης.
Η έλλειψη οικονομικής σύγκλισης αποκάλυψε και την έλλειψη πολιτικής σύγκλισης γύρω από μια κοινή ευρωπαϊκή ταυτότητα. Είναι εντυπωσιακό πόσο λίγο συμπαθούν τους Έλληνες οι Γερμανοί. Η γερμανική θέση φαίνεται να είναι ότι οι πιο αδύναμες ευρωπαϊκές οικονομίες πληρώνουν ένα νόμιμο κόστος επειδή οι εργαζόμενοι δεν εργάζονται τόσο σκληρά ούτε είναι τόσο εξειδικευμένοι όσο οι Γερμανοί – και πρέπει τώρα ή να γίνουν έτσι ή να εγκαταλείψουν το ευρώ.
Οποιοσδήποτε υπαινιγμός ότι η γερμανική άρνηση για την κατανάλωση και ο προσανατολισμός στις εξαγωγές μπορεί να έχει κάποια σχέση με την κρίση στην Ευρωζώνη τίθεται στο περιθώριο. Ορισμένοι Έλληνες πολιτικοί απάντησαν στις γερμανικές πιέσεις με οργισμένες αναφορές στην βάρβαρη κατοχή της χώρας τους από τους Ναζί στο Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Τι σχέση έχουν όλα αυτά με την ευρωπαϊκή αλληλεγγύη;
Η σκληρή θέση της Γερμανίας αντανακλά το γεγονός ότι και η τρίτη σύγκλιση - ανάμεσα στις ελίτ και την κοινή γνώμη – ουδέποτε συνετελέσθη. Ο γερμανικός λαός είναι πολύ επιφυλακτικός απέναντι στις συνέπειες της νομισματικής ένωσης, φοβούμενος ότι οι Γερμανοί καλούνται να πληρώσουν τη συντήρηση των ελλήνων πολιτικών και συνταξιούχων κατά τον συνήθη τους τρόπο. Και καθώς πλησιάζουν οι κρίσιμες περιφερειακές εκλογές του Μαΐου, η Γερμανίδα καγκελάριος Αγκέλα Μέρκελ πολεμά να δείξει πόσο σκληρή μπορεί να γίνει με την Ελλάδα.
Όταν έγινε η εισαγωγή του ευρώ, η γερμανική πολιτική ηγεσία συνήθιζε να υποστηρίζει ότι η νομισματική ένωση ίσως να απαιτούσε και μια πολιτική ένωση. Η ελληνική κρίση ήταν ακριβώς ένα γεγονός από αυτά που αναμένονται ότι μπορούν να ανοίξουν το δρόμο για την πολιτική ένωση. Αλλά αντιμέτωπη με αυτή την καθοριστική κρίση, η κυβέρνηση Μέρκελ αποφεύγει κάθε συζήτηση περί πολιτικής ένωσης – και προτιμά την επιβολή σκληρών οικονομικών μέτρων στους απρόθυμους Έλληνες.
Όλα αυτά σημαίνουν πως το ευρώ δεν είναι πια μια ένωση εις το διηνεκές, αλλά ένας δυστυχισμένος γάμος ανάμεσα σε ασύμβατους εταίρους.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου