Για την "ημετέρα παιδεία" του Ισοκράτη και την πολιτογράφηση

Με αφορμή τις προτεινόμενες αλλαγές στον Κώδικα Ιθαγένειας πρέπει να επισημάνω κάτι για το γνωστό ρητό του Ισοκράτη για την "ημετέρα παιδεία", το οποίο (χωρίς καμιά αμφιβολία) θα παίξει πολύ αυτές τις μέρες από τους υποστηρικτές των αλλαγών.

τοσοῦτον δ᾽ ἀπολέλοιπεν ἡ πόλις ἡμῶν περὶ τὸ φρονεῖν καὶ λέγειν τοὺς ἄλλους ἀνθρώπους, ὥσθ᾽ οἱ ταύτης μαθηταὶ τῶν ἄλλων διδάσκαλοι γεγόνασι, καὶ τὸ τῶν Ἑλλήνων ὄνομα πεποίηκε μηκέτι τοῦ γένους ἀλλὰ τῆς διανοίας δοκεῖν εἶναι, καὶ μᾶλλον Ἕλληνας καλεῖσθαι τοὺς τῆς παιδεύσεως τῆς ἡμετέρας ἢ τοὺς τῆς κοινῆς φύσεως μετέχοντας.

(Όχι δεν θα αναφερθώ στο ότι ο Ισοκράτης ως "ημέτερη" εννοεί την Αθηναϊκή απευθυνόμενος στους Έλληνες, ούτε ότι παραδέχεται την ύπαρξη εκ καταγωγής Ελλήνων αναφερόμενος σε "γένος" και "κοινή φύση". Ο Ισοκράτης δεν υποστηρίζει βέβαια πως οι Έλληνες είναι απλά αυτοί που "φοίτησαν σε Ελληνικό σχολείο" και δη τρία χρόνια στο Δημοτικό κατά την ΠΑΣΟΚεια ερμηνεία της Ελληνικής παιδείας)

Στην αρχαιότητα δεν υπήρχε η έννοια του "Έλληνα πολίτη". Υπήρχαν πολίτες των Αθηνών, των Θηβών, της Κορίνθου, κτλ. Άρα ομιλώντας για "Έλληνες", ο Ισοκράτης δεν αναφέρεται σε "Έλληνες πολίτες".

Ο Ισοκράτης λοιπόν δεν αναφέρεται σε μια διαδικασία πολιτογράφησης, δηλαδή στην απόδοση πολιτικών δικαιωμάτων σε μετοίκους που έχουν Ελληνική παιδεία. Άλλωστε δεν θα μπορούσε να το κάνει αυτό αφού δεν υπήρχε η έννοια του "Έλληνα πολίτη"!

Αντιθέτως ο Ισοκράτης (αν ήθελε) θα μπορούσε να μιλήσει για την διαδικασία πολιτογράφησης στην Αθήνα, και να υποστηρίξει πως έπρεπε να γίνονται πολίτες οι μέτοικοι στη δικιά του πατρίδα. Φυσικά δεν το έκανε, όχι μόνο γιατί (προφανώς) δεν το ήθελε, αλλά και γιατί δεν υπήρχε διαδικασία πολιτογράφησης στην αρχαία Αθήνα ή στην αρχαία Ελλάδα γενικότερα.

Πολίτες σε μια Ελληνική πόλη ήταν αυτοί που είχαν πατέρα πολίτη ή (σε ορισμένες περιπτώσεις, όπως στην Αθήνα του Περικλή) πατέρα πολίτη και μητέρα κόρη πολίτη και (συνήθως) είχαν εκπληρώσει τη στρατιωτική τους θητεία ως έφηβοι.

Πολιτογραφήσεις βέβαια γινόταν στις αρχαίες πόλεις. Δεν υπήρχε όμως πουθενά και ποτέ σταθερό σύστημα αυτόματης κτήσης πολιτικών δικαιωμάτων από μετοίκους.

Αντιθέτως οι πολιτογραφήσεις ήταν έκτακτα σπάνια γεγονότα και συνήθως αφορούσαν την επιβράβευση άλλων Ελλήνων που προσέφεραν κάποιες μεγάλες υπηρεσίες στην κάθε πόλη. Δεν γίνονταν δε με αυτόματα κριτήρια (παραμονή στην πόλη Χ χρόνια ή γέννηση στην πόλη ή φοίτηση σε σχολείο της πόλης) αλλά δημοκρατικά με ψήφισμα.

Το σύστημα κτήσης της ιθαγένειας σε ορισμένα Ελβετικά καντόνια είναι αυτό που προσομοιάζει περισσότερο το αρχαίο Ελληνικό. Στην Ελβετία γίνονται δημοψηφίσματα σε τοπικό επίπεδο για το αν θέλει μια κοινωνία να δεχτεί έναν υποψήφιο νέο πολίτη.

Συνοψίζοντας: ο Ισοκράτης δεν αναφέρεται στο διάσημο απόσπασμα του για πολιτογράφηση μετοίκων, ούτε προτείνει έναν τρόπο για να γίνεται αυτή. Αντιθετως σταθερό πλαίσιο πολιτογράφησης δεν υπήρχε σε καμιά πόλη της αρχαίας Ελλάδας. Οι μέτοικοι μπορούσαν να ζουν και να εργάζονται (και πολλοί από αυτούς να γίνουν και πλούσιοι) στις διάφορες πόλεις, τηρώντας τους κατά τόπους νόμους. Πολιτογραφήσεις γινόταν εκτάκτως και όχι αυτομάτως (όταν οι μέτοικοι συγκέντρωναν κάποιες τυπικές προϋποθέσεις) αλλά επιλεκτικά (όταν οι πολίτες επέλεγαν δημοκρατικά να απονείμουν το προνόμιο του πολίτη σε άτομα ή ομάδες ατόμων).